Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 40

Marc Chagall, 1933
ÖRLðG
SOVÉZKRA
GYRINGA
Hann er þeklctur undir nafninu
Elie Wiesel, en raunverulegt heiti
hans er númer — A-7713 — brennt
ú hœgri handlegg hans í Auschwitz
átlur en hann náði fimmtán ára aldri.
Fjölskyldan var frá Sighet í Transyl-
vaníu og ekkert œttmenna hans
komst lífs af: hann varð vitni að
flutningi móður sinnar og þriggja
systra í gasklefann og brennsluofn-
ana þar sem þaer voru þurrkaðar út.
Síðan horfði hann uppá píslir föður
síns og fjölda annarra gyðinga. „Eg
mun aldrei gleyma þessu, jafnvel ckki
þó ég verði daemdur til að lifa jafn-
lengi sjálfum Guði almáttugum.
Aldrei,“ slcrifaði hann í LA NUIT
(Nóttin), fyrstu bók sinni, sem jafn-
framt er ein merkilegasta fáanleg
heimild um þrælabúðirnar.
Síðan hefur hann haldið áfram að
skrifa um örlög gyðinga, og má með-
al annarra bólca hans nefna L’AUBE
(Dögunin), LE JOUR (Dagurinn),
LA VILLE DE LA CIIANCE (Borg
heppninnar), LES PORTES DE LA
FORÉT (Skógardymar) og LE
CIIANT DES MORTS (Söngur hinna
dauðu). Ilann bjó ellefu ár % París,
en er nú búsettur í Neui York og
hefur aj fyrir sér með blaðamennsku
og öðrum ritstörfum (skrifar enn á
frönsku). Síðasta bók hans kom út
í Frakklandi ekki alls fyrir löngu og
ber titilinn LES JUIFS DU
SILENCE (Gyðingar þagnarinnar).
I‘ar segir frá langri reisu hans meðal
gyðinga í Sovétríkjunum, einkan-
lega í borgunum Moskvu, Leníngrad,
Kíev (Kœnugarði) og Tíflis. Við
gefum Elie Wiesel orðið:
„Lengi höfðu vestrænar ásak-
anir um ofsóknir á hendur
þeim 3.000.000 gyðingum, sem
i Sovétríkjunum búa, valdið
mér óróleik. Þær virtust vera
ýktar. Bakvið járntjaldið eru
engin múgmorð, sagði ég við
sjálfan mig. Þar er ekkert sem
líkt verði við Þýzkaland naz-
ismans. Hversvegna er þá ver-
ið að dreifa orðrómi, kannski
ósönnum aðdróttunum? En sé
það satt sem sagt er, þá erum
við jafnsek, því gyðingar í
vestrænum löndum bregðast
dauflega við og gera lítiö til að
hjálpa rússneskum bræðrum
sínum. Svo má enn spyrja,
hvort rússneskir gyðingar kæri
sig raunverulega um að al-
menningsálitinu í heiminum
verði breytt. Kannski kjósa
þeir fremur þögnina af ótta við
að mótmæli mundu einungis
gera aðstöðu þeirra enn verri.
ir, pyndaðir með grimmilegum
hætti og loks skotnir. Meðal
þeirra voru nokkrir mestu gyð-
ingarithöfundar samtímans:
Peretz Markitsj, Itzik Feffer,
Der Nister og David Bergelson.
Sjlómó Mikhoels, stórmerkur
leikari og leikstjóri, var myrt-
ur í Minsk. Tugir þúsunda gyð-
inga voru fluttir nauðungar-
flutningi til Síberíu.
En hver var undirrót þessa
skyndilega æðis gegn ýmsum
gáfuðustu þegnum þjóðfélags-
ins? Vafalaust var Golda Meir
hin óbeina orsök. Árið 1948,
skömmu eftir að hún hafði ver-
ið skipuð sendiherra ísraels í
Moskvu, fór hún í samkundu-
hús gyðinga til að taka þátt í
áramótahátíðahöldum. Hópur
gyðinga fagnaði henni þegar
hún birtist. Andspænis þessum
þjóðernislega ákafa urðu yfir-
völdin felmtruð.
lagi. Þessvegna valdi ég hátíða-
skeiðið að haustinu til að hitta
gyðingana sem kæmu til helgi-
athafna í samkunduhúsunum.
Alger andleg einangrun
Ég fann ótta — hvarvetna.
Þegar ég lagði spurningar fyr-
ir fólk svaraði það yfirleitt alls
ekki. Ef einhver svaraði mér,
hætti hann kannski alltíeinu
í miðri setningu. Þegar ég
reyndi að hefja samræður að
nýju, lét viðmælandinn sem
hann kannaðist ekki við mig.
Eða fólk sagði við mig: „Mund-
irðu trúa því sem ég gæti sagt
þér? Og ef þú tryðir því, gæt-
irðu þá skilið það?“ Þetta fólk
lifir í stöðugum ótta við ákær-
ur. „Ef við tölum við útlend-
inga, erum við spurð spjörun-
um úr um samtalið." Hvers-
vegna? Það veit enginn, vegna
þess að fólkið, sem þannig er
kallað fyrir til yfirheyrslu, er
ekki lögsótt.
Þessi ótti er þeim mun eftir-
takanlegri sem hann er gagn-
stæður andrúmsloftinu sem nú
ríkir almennt í Rússlandi. Það
er hægt að efna til samræðna
hvar sem er, tortryggni í garð
vesturlandabúa er nálega horf-
in, og fólkið skopast jafnvel að
valdhöfunum. En það á ekki
við um gyðinga, sem eru múr-
aðir inní andleg einangrunar-
hverfi þar sem þeir eru að
kafna. Það kom stundum fyrir
að gyðingur benti mér var-
færnislega á einhvern og segði:
„Varaðu þig, hann er uppljóstr-
armaður“. Og nokkrum mínút-
um síðar kom „uppljóstrar-
maðurinn“ og bar fram sömu
sök á hendur þeim sem hafði
bent á hann. „Hversvegna
skyldi hann vera uppljóstrar-
maður?“ spurði ég. „Hverju
getur hann ljóstrað upp?“ Og
ég fékk ævinlega sama svar-
ið: „Þú getur ekki gert þér það
í hugarlund; þú getur ekki
skilið það.“
Ég fann aftur kjör fanga-
búðagyðingdómsins sem ég
hafði þekkt í Þýzkalandi —
en með ákveðnum blæbrigðum.
í Leníngrad er andrúmsloftið
eilítið þvingunarminna en í
Moskvu, annarri stærstu gyð-
ingaborg veraldar næst á eftir
New York með 500.000 gyðinga.
En í Kænugarði (Kíev) — og
yfirleitt í Úkraínu allri — er
ástandið mun verra. Þar er
gyðingahatur rótgróið. Bóhdan
Tsjmíelniki, þjóðhetja Úkra-
ínu, gat sér frægðarorð með
því að þurrka út samfélög gyð-
inga svo hundruðum skipti á
Stalín skóp þeim helvíti
Ég lét ekki af að spyrja sjálf-
an mig þessara spurninga. Eina
færa leiðin til að fá svör við
þeim var að fara á vettvang og
kynnast ástandinu af eigin
raun, þareð samfélög gyðinga
í Sovétríkjunum höfðu verið
nálega einangruð frá umheim-
inum um árabil. Fyrir seinni
heimsstyrjöld beindist athygli
gyðinga um heim allan að því
sem var að gerast í Þýzkalandi.
Enginn hafði tíma til að gera
sér rellu útaf Rússlandi.. Svo
féll járntjaldið.
Vafalaust vissu allir að Lenín
hafði lýst yfir þeim ásetningi
sínum að uppræta gyðingaof-
sóknir, sem höfðu verið heift-
arlegar á tímum keisaranna.
Síðan gerist það árið 1926, að
Ráðstjórnin reynir að koma á
fót sjálfstjórnarlýðveldi gyð-
inga lengst austur í Síberíu, við
landamæri Mansjúríu kringum
Bíróbidzan. Átti það að vera
svar hennar við Zíonistahreyf-
ingunni. En ekkert nema end-
urheimt Fyrirheitna landsins
gat vakið messíasar-eldmóð
með gyðingum, og fáir þeirra
reyndust fúsir að flytjast þang-
að. í Bíróbidzan-lýðveldinu búa
nú færri en 20.000 gyðingar,
en heildartala íbúanna er
160.000. Tilraunin fór með öðr-
um orðum útum þúfur.
Uppúr 1950 hóf Stalín hreins-
anir sínar. Andfasistanefndin,
sem menn af gyðingastofni
höfðu myndað á stríðsárunum,
var alltíeinu leyst upp. Að Ilja
Ehrenbúrg einum undantekn-
um voru allir nefndarmenn
fangelsaðir, sakaðir um njósn-
Síðan kom „læknasamsærið"
svokallaða, sem varð átylla til
nýrra sakargifta á hendur
gyðingum, og er talið að ein
síðasta fyrirætlun Stalíns hafi
verið sú að flytja alla gyðinga
til Síberíu. Eftir lát hans var
talið að martraðarskeiðinu
væri lokið. En fyrir fjórum ár-
um birti Trófim Kitsjkó, sem
á sæti í Stjórnvísindaakademí-
unni í Kænugarði, bók undir
heitinu Gyðingdómurinn án
dulargervis, og er hún ómenguð
stæling á gervivísindabækling-
um Göbbels. Þar sem vitað er
að engin bók fæst gefin út í
Sovétríkjunum án samþykkis
stjórnarvaldanna, fór ekki milli
. mála að þessi útgáfa var til
■ marks um ákveðna afstöðu.
Um heim allan komu fram há-
vær andmæli. Krústsjov til-
kynnti síðar að bókin hefði ver-
ið afturkölluð.
Eftir þetta vekur það furðu
að langflestir þeirra, sem
dæmdir eru til dauða fyrir
efnahagsglæpi, eru gyðingar,
og umfram allt furðar mann
á að dagblöðin skuli leggja
áherzlu á þetta með sérstakri
velþóknun. Hámark þessarar
blaðaherferðar birtist í dag-
blaði í Daghestan: þar var því
haldið fram, að gyðingar
fremdu helgimorð, og þarmeð
blásið nýju lífi í ásökun sem
fyrst kom fram á miðöldum.
Eftir Auschwitz var mér um
megn að skilja hvernig slíkt
gæti enn gerzt. Til að fá end-
anlega niðurstöðu um málið
lagði ég.úpp í þetta ferðalag.
Ég hafði engan áhuga á að
spyrja rabbína; þar sem þeir
eru háðir yfirvöldunum láta
þeir aldrei af að fræða erlenda
gesti uhi áð allt sé í stakasta
40