Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 54

Leikmynd eftir Hubert Calleau frá 1547, sem sýnir simultansvið helgileikjanna í Valenciennes í Norður-Frakklandi. Þessi teikning er bezta heimild sem til er um miðaldalelksvið
með sínum mörgu ,,mansiones“: Þannig sjáum við t. d. paradís, musterið, Jerúsalem, höllina og svelg helvítls (yzt t. h.)
Gunnar Bjarnason:
LEIKMYNDIN
Leikmyndateiknun er ung
listgrein hér á landi. Að vísu
má segja að við komu Sigurðar
Guðmundssonar málara til
Reykjavíkur haustið 1858 hefj-
ist saga leikmyndlistar á ts-
landi.
Hann byrjar þá þegar að
vinna að leiksýningum, upp-
setningu þeirra og málun leik-
tjalda, og veturinn 1862 setur
hann á svið Útilegumenn Matt-
híasar Jochumssonar en þá
gerir hann einnig leikmynd, er
skapar leiknum umgjörð, sem
að vísu takmarkaðist af hinu
litla sviði.
Leiktjöld Sigurðar málara við
Útilegumenn Matthíasar hafa
varðveitzt og eru nú geymd í
Þj óðmin j asaf ninu.
Við tilkomu Iðnó aukast þró-
unarmöguleikar íslenzkrar
leikmyndlistar. Sviðið í Iðnó
var stærra en áður hafði
þekkzt hér á landi og farið var
að gera meiri kröfur til leik-
myndarinnar.
En það er þó ekki fyrr en
Þjóðleikhúsið tekur til starfa,
að íslenzkri leikmyndlist er
skapaður fastur grundvöllur.
Árið 1949 var Lárus Ingólfsson
ráðinn leikmyndateiknari við
Þjóðleikhúsið, en hann er sá
maður er lengst hefur fengizt
við leikmyndateiknun hérlend-
is eða frá 1934, er hann byrjaði
störf hjá Iðnó. Lárus er nú
yfirleikmyndateiknari Þjóð-
leikhússins.
Þróun leikmyndlistar hefur
ávallt fylgt þróun leikhússins
og einnig mótazt af stefnu
myndlistar á hverjum tíma.
Hér mun þessi þróun rakin í
stórum dráttum, allt frá grísku
leikhúsunum og til okkar daga.
Elzta gríska leiksviðið var
aðeins hringmyndaður dans-
flötur, og á þessu leiksviði hafa
menn byggt ályktanir sínar um
það hvernig elztu leiksviðin litu
út.
Það er vitað með vissu um
þessi grísku leiksvið, að einustu
byggingarnar voru dansflötur-
inn, súlnahliðið og altarið.
Einhverntíma milli 500—450
f. Kr. var reist skýli yzt á dans-
fletinum, en í skýli þessu voru
allir hlutir geymdir, er til-
heyrðu sýningunni, og þar
skiptu leikarar um búninga.
Skýlið þjónaði einnig þeim til-
gangi að vera nokkurs konar
bakgrunnur sýningarinnar.
Fyrst í stað létu menn sér
nægja að skipta um svið (leik-
mynd) með einföldum munum,
en brátt var farið að nota mál-
aða hluti, t. d. segir Vitruvius
(sem var uppi á fyrstu öld f.
Kr.), að Agatargos frá eyjunni
Samos hafi gert málverk við
harmleiki Eskýlosar, en það er
erfitt að segja til um, á hvaða
árum þetta hefur verið, en tal-
ið er að það hafi verið um 450
f. Kr.
Þó þessar heimildir séu til
um vísi að leiktjöldum á þess-
um tíma, þá gáfu svið klass-
ísku leikhúsanna ekki mikið
tilefni til málverka eða upp-
bygginga á sviði, enda voru
aldrei notuð leiktjöld í nútíma-
merkingu á þessum fábrotnu
grísku sviðum.
Frá þessum tíma má finna í
verkum Vitruviusar ákveðnar
hugmyndir um það hvernig
leikhús á að vera, en minna
stendur um hvernig svið eða
leikmynd á að vera.
Þó segir hann meðal annars,
að ólikar leikmyndir eigi að
vera fyrir harmleik, gamanleik
og ádeiluleikrit.
Fyrir harmleiki á leikmyndin
að vera með súlum, höggmynd-
um og öðru ámóta skrauti, en
fyrir gamanleikina á að byggja
upp venjuleg hús með glugga-
röðum, svölum og útsýni, og
leikmynd ádeiluverksins skal
skreytt með trjám, hellum
fjöllum og öðru landslagi.
Rómverska leikhúsið, sem
byggði á gríska leikhúsinu,
stóð á háu stigi, sérstaklega á
fyrstu öld f. Kr., og var fyrsta
rómverska steinleikhúsið byggt
um 55 f. Kr. í Róm. Það var
reist í hálfhring eða í sama stíl
og grísku leikhúsin.
Á miðöldum var varla um
aðra leiki að ræða en helgi-
leiki, og voru þeir ýmist leiknir
í kirkjum eða á torgum fyrir
framan þær, en um 1100 má
segja að þeir flytjist að öllu
leyti úr kirkjunum á stærstu
torg bæjanna, og samfara því
var byrjað að byggja upp svið
á pöllum og nefndust þau
simultansvið.
Á þessum sviðum mun oft
einföldum máluðum tjöldum
hafa verið komið fyrir, en tjöld
þessi sýndu í flestum tilvikum
andstæðurnar himnaríki og
helvíti.
í Englandi var farið að
byggja sviðið upp á vögnum, og
mun það einnig hafa tíðkazt
eitthvað á Spáni, ítalíu og í
Austurríki.
Á seinni hluta 15. aldar ryður
perspektívið sér til rúms í
málaralistinni, og strax í byrj-
un 16. aldar koma hin svoköll-
uðu perspektívsvið til sögunnar
innan leikhússins.
Hinn stóri meistari perspekt-
ívsviðanna var arkitektinn
Baldasare Peruzzi, og eru ekki
hvað sízt honum að þakka
tengslin milli byggingalistar og
leikmyndateiknunar.
Á dögum Peruzzis fengu
áhorfendur að sjá mikið af
borgum, götusviðum, fögrum
görðum og öðru þess háttar, er
þeir horfðu á leiksýningar.
Næsta skrefið til leiktjalda-
leikhússins var bygging Teatro
Farnese í Parma, en það leik-
hús byggði ítalski barokk-arkí-
tektinn Giovanni Battista Ale-
otti árið 1619.
54