Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 59

skyldur á herðar, því þessi góða og þjálfaða rödd er ennþá aðeins
efni. En það er eins með þetta efni og önnur — það má einnig
misnota það. Og hversu oft greina áheyrendur, og jafnvel flytj-
endur, ekki sundur tóngæði og listsköpun. Það gerðist á Ítalíu
og víðar og gerist enn í dag. Við greinum milli hagyrðings og
skálds. Við greinum áhugamennsku frá atvinnumennsku. Áhuga-
maðurinn þarf ekki að hafa siðri hæfileika en atvinnumaðurinn,
en hann vantar þekkinguna til þess að skapa uppistöður og form.
Ég veit vel að þessa upptalningu mína má hártoga, en ég á vitan-
lega við „quaUfication" en ekki laun.
Form minntist ég á. Ekki ætla ég mér að fara út í skilgrein-
ingar á formi, atriði sem margir ekki vilja heyra minnzt á og
sem endalaust mætti ræða og rekja án þess nokkurn tíma að
komast fyrir endann á öllum hugsanlegum formtilbrigðum. Fjar-
stætt væri að halda því fram, að form væri (tón)list. En jafn
fráleitt væri að halda fram, að list gæti verið án forms. E. t. v.
er ekki veigamikið atriði að áheyrandinn skilji form þess lista-
verks sem hann heyrir. En nauðsynlegt er að listamaðurinn geri
sér grein fyrir því formi, sem hann er að fylla út, ef áheyrandinn
á að hafa möguleika til þess að skynja, án þess að þurfa að
skilja. En skilningur er alls ekki nauðsynlegur til þess að njóta.
Og þar sem ég var beðinn að skrifa um óperu vil ég í framhaldi
af þessu leyfa mér að ræða aðeins um eina tegund forms, það er
— jafnvaegi í hlutverkaskipan. Það er stundum talað um, að sin-
foníuhljómsveitin okkar sé of fátæk af strengjahljóðfærum.
Það er alveg rétt, strengirnir eru of fáir, þegar vega þarf upp
á móti blásaradeildinni allri. tJtkoman verður óhjákvæmilega
jafnvægisleysi í samhljómi. Þetta veit hver meðlimur hljóm-
sveitarinnar, en ekki er víst að allir áheyrendur átti sig á, hvað
er að, og kenna e. t. v. einfaldlega blásurunum um, þeir hafi
spilað of sterkt.
Hlutverkaskipan í óperunni þarf að hafa nákvæmlega sama
jafnvægi. Tveir tenórar hafa lítið sameiginlegt annað en nafnið.
Léttur Ijóðrænn tenór ætti t. d. auðveldara með að syngja hlut-
verk hertogans í „Trubadornum" heldur en sú tenór-týpa, sem
ætlazt er til að syngi þetta hlutverk. En aðalatriðið er, að þessum
ljóðræna tenór er ómögulegt að skila hlutverkinu með þeim ein-
kennum, sem hlutverkið á að sýna. Við gætum einnig fundið
tenór, sem ekki þyrfti að eiga í erfiðleikum (raddl.) með Flórest-
an. Við getum þá haldið áfram með „Fidelio", og skipað lýrískan
(ekki buffo) tenór í Jaquino, gert einnig örlítið meir úr hlut
Marzeline og sett þar lýrískan dramatískan sópran. Bass-buffo
gætum við þá skipað í Rocco og náð í sópran, sem engar áhyggj-
ur þyrfti að hafa af aríu Leonoru. Með þessa skipan mála gætum
við áhyggjulaus farið upp með óperuna, enginn mundi springa
en — fáir mundu hrífast. Við gætum einnig ætlað okkur að gera
vel við ýmsar óperur, sem kenndar eru við „buffa“ eða „comique",
og skipað „stór“-söngvurum í hlutverkin og furðað okkur síðan
á því, hvers vegna aðsóknin fellur niður. Þessi atriði, sem ég hef
talið hér upp, eru ef til vill af grófara taginu, en þó ekki grófari
en svo, að þau eiga sér stað. Við erum að reyna að byggja upp tón-
listarlíf og tónlistarsmekk í landi „sem kallast má vanþróað í
tónlistarlegu tilliti" (Jón Leifs). Enginn efast um hversu nauð-
synlegt er að skipa rétt í hlutverk þessa verks og allir vita hve
auðvelt er að nota slíka vanþróaða aðstöðu til þess að skipa í hlut-
verkin eftir blóðböndum, persónulegri vináttu, stjórnmála-sam-
rekkjan og öðrum elskulegheitum. Slík hlutverkaskipan heppnast
í fáum tilfellum og sýningin á á hættu að verða meiri sýndar-
mennska en innri „harmoni". Beztu sýningarnar eru ekki endi-
lega þær sem skipaðar eru „topp-söngvurum“, að viðbættum
heimsfrægum söngvara í aðal-hlutverkinu, síður en svo. Eftir-
minnilegustu sýningarnar sem við sjáum eru með e. t. v. „meðal“-
söngvurum, þar sem engin sýndarmennska er höfð í frammi og
undirbúningur allur var gerður af sannri þekkingu. Því verður
mér á að hafa svo mörg orð um þetta, að okkur íslendingum
hættir til að vilja reyna að byggja upp íslenzkt tónlistarlíf á þess-
ari sýndarmennsku og vafasamri hlutverkaskipan. Við erum að
öllum líkindum að verða heimsfrægir fyrir okkar óviðjafnanlega
uppruna og efnilega og hæfileikaríka unga fólk, á flestum sviðum
lista og annarrar menntunar. En hvers vegna i ósköpunum töpum
við þó alltaf í leikjum við útlendinga? Svarið er raunar ofur ein-
falt. Við höfum átt, t. d. efnilega hljóðfæraleikara, sem sómt
hefðu sér í hvaða hljómleikahúsi sem er, ef við hefðum kunnað að
raða rétt í hlutverkin. Þessir efnilegu hljóðfæraleikarar þurftu
nefnilega meira en glæsileg prófskírteini, þeir þurftu tækifæri, og
það mörg, til þess að koma fram fyrir áheyrendur með hæfileika
sína og veikleika. Þetta var sá skóli, sem þeir þörfnuðust. Tón-
listarfélagið hefur t. d. árum saman staðið fyrir slíkum skóla
útlendingum til handa. Vitanlega er okkur nauðsyn að bjóða
heim erlendum gestum, en íslenzkt tónlistarlíf byggjum við aldrei
upp með því að skipa nær eingöngu útlendinga í þau hlutverk,
sem íslenzkir þörfnuðust fyrir sína eigin uppbyggingu. Tónlistar-
félagið hafði aðstöðu til þess að vinna þarna þarft verk íslenzk-
um tónlistarmönnum til handa, en valdi aðra leið. Vandalaust
er það ekki að skipa rétt í öll þessi hlutverk, og þó er það, sem
ég hér hef nefnt, aðeins einn taktur af þúsundum, sem fylla blöð
„partitúrsins", en á þennan partitúr þurfum við að vera læs.
Það er hægt að sýnast um nokkurn tíma, líkt og átti sér stað
á ítalíu, en slíkar skrautfjaðrir falla undantekningarlaust. Þar
var látið undan óþroskuðum smekk og eftir stóð bygging, sem
engin veður þoldi.
Þegar við byrjum að skipuleggja óperuflutning á okkar heita
landi skulum við fara að á líkan hátt og gömlu meistarasöngvar-
arnir.
Byggjum fyrst þá grind, sem okkar aðstæðum hentar, og byrj-
um síðan að hlaða utan á grindina, á þann endann, sem aö jörð-
inni snýr. Eða eins og söngkennarinn segir við nemandann:
Byggjum fyrst upp miðsviðið, þá verður c-ið fræga auðvelt.
59