Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 51

móður hans og systur um Lou
urðu til að fjarlægja Nietzsche
vinum sínum og eyðileggja
samband þeirra, og litlu mun-
aði að Nietzsche sjálfur fremdi
sjálfsmorð. „Mér geðjast ekki
að móður minni,“ skrifaði
hann ári síðar, „og ég þoli
ekki að heyra rödd systur
minnar; mér verður illt í
nærveru þeirra." Bráðlega dró
þó til sátta með honum og
mæðgunum, sem hann í senn
hataði og elskaði. Árið 1883
trúlofaðist systir hans þýzkum
þjóðernissinna, Bernhard
Förster. Hann hafði frægt sig
með því árið 1881 að senda
beiðni til Bismarcks um að
hert yrði á eftirliti með Gyð-
ingum í Þýzkalandi. „Þetta
andstyggilega gyðingahatur er
orsökin að ósamkomulagi syst-
ur minnar og mín,“ skrifar
Nietzsche 1884. Fjöldi fals-
bréfa systur hans síðar var
gerður í þeim tilgangi að fjar-
lægja allan grun um ósam-
komulag og jafnvel sanna að-
dáun Nietzsches á mági sín-
um og skoðunum hans.
Allt til þess er Nietzsche
veiklaðist 3. janúar 1889, gekk
ekki á öðru en fjölskylduerjum
og sáttum þess á milli, enda er
gnægð falsbréfa frá þessum ár-
um, þótt Förster og frú hyrfu
til Paraguay 1886 til þess að
standa fyrir þýzkri nýlendu-
stofnun þar í landi. Það síðasta
sem Nietzsche lét frá sér fara
var stríðsyfirlýsing gegn þýzka
ríkinu og hið fræga bréf til
Jacobs Burckhardts, 5. janúar
1889, þar sem hann hrekur
Bismarck og alla gyðingahat-
ara út í yztu myrkur.
Um það bil helmingur verka
Nietzsches var ógefinn út þeg-
ar hann veiklaðist, og hann
var sjálfur algjörlega ófær að
sinna slíku þann tíma sem
hann átti ólifaðan, en hann
lézt 25. ágúst 1900. Því var auð-
velt að skekkja og bjaga þessi
verk og falsa það sem systirin
áleit sér hentugt. Nietzsche var
í fyrstu á geðveikrahæli í Jena
og síðar í umsjá móður sinnar,
þar til hún lézt 1897. Systirin
kom aftur heim til Þýzkalands
1893; maður hennar hafði
framið sjálfsmorð vegna þess
hve nýlendustofnunin hafði
mistekizt hrapallega, og nú tók
hún til óspilltra málanna að ná
undir sig réttinum til útgáfu
á verkum bróður síns, sem
henni tókst með harðfylgi og
frekju í árslok 1893, og stofnaði
skömmu síðar Nietzsche-Archiv
í Weimar. Hún veitti beirri
stofnun forstöðu að nafninu
til, þar til hún lézt 1935.
Þessi kona taldi sig „deutsch-
national“ í stjórnmálum, en
svo nefndist sá flokkur, sem
taldi sig íhaldsflokk á Þýzka-
landi um þetta leyti. íhaldsemi
konu þessarar var þó ekki
meiri en svo, að hún gaf sam-
þykki sitt til þess að nazistar
hefðu tögl og hagldir á safninu
áður en þeir náðu völdum á
Þýzkalandi. Þetta má sjá á
dagbókum Kesslers greifa, sem
komu út 1961 og ná frá 1918
til 1937. Kessler greifi var einn
þeirra manna, sem héldu skyn-
semi sinni óbjagaðri þrátt fyr-
ir þjóðernismoldviðri og hug-
sjónavellu þýzkra mennta-
manna á þessum árum.
13. október 1927 skrifar
Kessler í dagbók sína:
„Manni þykir fyrir því að
finna smáborgaraskapinn í
öllu, sem þessi kona segir og
gerir. Hún segist vera gamall
þýzkur útflytjandi og hljóti
því að vera deutsch-national
(hún hefur undanfarin þrjá-
tíu ár dvalið í landinu og
Deutsch-national-flokkurinn
var ekki til, þegar hún flutti
til Paraguay, auk þess sem
gamli íhaldsflokkurinn vildi
að verk bróður hennar yrðu
bönnuð). Það er óþægilegt að
hlusta á slíka þvælu úr munni
systur Nietzsches og í
Nietzsche-safni.“
15. október sama ár:
„Salurinn var þéttsetinn ...
Spengler tókst að gera
Nietzsche leiðinlegan; það
fáa skemmtilega í ræðunni
voru endileysur og della frá
honum sjálfum . . . Það er
ömurlegt til þess að vita, að
þessum hálfmenntaða fals-
ara skuli vera leyft að tala í
Nietzsche-safninu . . . Ef til
vill verður þetta fyrirbrigði
fyrsti Nietzsche-presturinn;
Guð forði oss frá þeirri dýra-
tegund . . .
7. ágúst 1932:
„Hún blaðraði um að
Nietzsche-safnið væri nú
pólitísk þungamiðja. Það er
búið að skipa nazista, prófess-
or frá Jena, forstjóra safns-
ins, og allt starfsliðið er af
sömu tegund, en hún segist
vera áfram deutsch-national.
Hún sagði mér frá heim-
sókn Hitlers og einnig að
Hermina keisaraynja hefði
drukkið te með sér nýlega.
Maður getur grátið yfir ör-
lögum Nietzsches . . .“
Árið 1934 var níræðisafmæli
Nietzsches haldið hátíðlegt í
Weimar. Búizt var við foringj-
anum sjálfum, en það féll í
hlut „heimspekingsins" Alfreds
Rosenbergs að mæta fyrir hönd
foringjans. Þarna voru haldn-
ar ræður, og meðal annars
féllu þessi orð: „Menningu er
ekki ætlað að fegra lífið, né
gera það þægilegra og allra
sízt að gera það hættulaust.
Menning er háspekilegrar
merkingar . . .“ Þegar frú
Förster lézt ári síðar, mætti
foringinn sjálfur við minning-
arathöfnina.
Verk Nietzsches fóru ekki
varhluta af fölsunum, brengl-
unum og mistúlkunum. Fjöldi
bréfa var birtur, sem hann
skrifaði aldrei; önnur voru
birt í öðru sambandi en upp-
haflega; sleppt var úr verk-
um hans og merking setninga
skekkt með því að hnika til
orðum, og þessu fylgdu inn-
gangar og formálar systur
hans, heimskulegir, flatir og
fullir af lygi. Auk þess reyndi
hún að falsa dánarorsök föð-
ur hans og sleppa því að nefna
bróður hans, sem dó í bernsku,
svo og líkamlegri veiklun
Nietzsches, og auðvitað því, að
talið var að meginástæða and-
legrar veiklunar hans hefði
verið sýfílis á háu stigi. Þrátt
fyrir allar þessar falsanir hlýt-
ur hver glöggur lesandi að sjá,
að verk Nietzsches eru kveikt
af stöðugri baráttu milli sjálfs-
ins og skugga þess.
Podach telur, að lýsingin á
systur Nietzsches sem hálfri
Nietzsche og hálfri Naumburg
(en í þeim bæ bjó fjölskyldan
frá 1850) eigi einnig að nokkru
við Nietzsche sjálfan. Hann
var mjög bundinn móður sinni
og systur, og hefði þörf hans
fyrir móðurhlýju verið minni,
er ekki víst að hann hefði þurft
að nefna sig „sjálfstæðasta
mann Evrópu," eins og hann
gerði 1884, né heldur hefði
hann þurft að lýsa því yfir,
að hann væri orðinn „einn
mesti einmani sem nokkru
sinni hefur uppi verið“ (úr
bréfi frá 1882). Því meir sem
hann fann til þess að vera öðr-
um háður og bundinn Naum-
burg (fjölskyldu og uppvexti),
því heiftarfyllri varð hann
gegn þeim, sem hann fann sig
bundinn, og því dýpri varð
sj álfsfyrirlitning hans. Hann
varð að klifra hærra eða kom-
ast lengra burt frá þessu fjötr-
aða sjálfi. Þótt hann að eðlis-
fari væri fullur samúðar, sam-
vizkusamur og mildur, þá þoldi
hann ekki vorkunnsemi; hún
varð honum helvíti og þess-
vegna hóf skuggi hans, eða hið
neikvæða sjálf hans, hörku og
tillitsleysi upp sem hina einu
sönnu lausn — sem frelsi frá
sjálfsvorkunn. Hann segir í
bréfi:
Thomas Mann heimsœkir heimili
Goethes í Frankfurt árið 1949. Á
veggnum hangir málverk af
Goethe
51