Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 61

•^tiVoítv
alUr^eífu
intacijp ^^awcrTycmactv
íino /*t (Sr&arHtvtna ftcoen^úV/atSs^lvirc
3$ iDí<^ Ví>u affm Qsiittbett uni ■WTiffclljfta
fftt u«6 cr(iajjf< í?ir ^lle ^tVafnv auf}
•^áSí* í- «' ,
<- Eitt af ódýrustu af-
látsbréfum Tetzels, sem
hljóðar svo: ,,Með full-
tingi allra heilagra og
í meðaumkun með þér
leysi ég þig frá öllum
syndum og misgjörðum
og létti af þér allri
hegningu í tíu daga.
Johannes Tetzel."
Leó X -*
<- <- Karl keisari V
að vita með vissu, hvenær allar syndir
voru upptaldar í skriftastólnum, en þó
miklu erfiðara að vita, hvenær nóg var
að gert til þess að afplána þær. Það virð-
ist og svo, að syndarvitund alls þorra
manna hafi verið allmikil á þessum tím-
um. Hin almenna þátttaka í öllu því, er
miða mátti til sáluhjálpar og syndafyr-
irgefningar, talar sínu máli um það.
En hér kom svo aflátið til sögunnar og
varð til mikillar „nytsemdar", einkum
varð það drjúg tekjulind kirkjunni og
höfðingjum hennar. í fyrstu var það
fólgið í ýmiss konar óverulegri góðverk-
um, er kirkjan lagði mönnum á herðar,
en síðar breyttist það svo, að allt mátti
afplána með fégjöfum. Kirkjunnar menn
seldu sem sé í raun og sannleika hverjum
sem borgað gat af verðleikanægtum
Krists og allra helgra manna. Upphaflega
veittist með aflátinu einungis eftirgjöf
þeirra refsinga, er kirkjan lagði á menn.
Hinni eilífu refsingu réð Guð einn. En
síðar var farið að veita algjöra lausn frá
allri fullnægjugjörð eða refsingu, bæði
þessa heims og annars. Urban II hét
fyrstur slíku afláti árið 1095 öllum þeim,
er fara vildu hina fyrstu krossferð.
Bonifatius VIII veitti einnig hliðstætt af-
lát í sambandi við júbilárið 1300. Loks var
svo á tveim síðustu öldum miðalda farið
að veita „indulgentiam a poena et a
culpa“, þ. e. a. s. ekki einungis eftirgjöf
refsingarinnar, heldur einnig syndasekt-
arinnar -— að því er virðist. Maðurinn
var m. ö. o. aftur settur í það „sakleysis-
ástand“, sem hann var í eftir skírn sína.
Þá fóru páfar einnig, er tímar liðu, að
veita dauðum mönnum í hreinsunareld-
inum aflát gegn því, að einhverjir trúaðir
á jörðunni greiddu fyrir þá það gjald,
sem tiltekið var. Á sama hátt var að
sjálfsögðu unnt að gera yfirbótarverk
fyrir þá, sem dauðir voru.
Kaþólskum mönnum er vitanlega ógeð-
fellt, að talað sé um aflátssölu. Þeir skýra
þessa fjáröflun kirkjunnar svo, að þeim
er aflát hlutu hafi verið gefinn kostur
þess að gefa fé til styrktar góðum mál-
efnum í þakkarskyni. Hinar mörgu og
fögru kirkjur miðalda tala hins vegar
sínu máli um það, hvað þessi fjáröflunar-
aðferð gaf af sér. Þó gefa þær enga hug-
mynd um allan þann auð, er safnaðist
kirkjunni og kirkjunnar mönnum. Um
aldamótin 1500 átti kirkjan t. d. um það
bil þriðjung allra jarða í Þýzkalandi.
En auðskilið má það heita, að fáfróð-
ur almenningur ruglaðist nokkuð í rím-
inu og gerði ekki alltaf réttan greinar-
mun á syndafyrirgefningu og afláti.
ErJcibisku'psstóll á 12.000 dúkata
Það er von á gestum í bæinn. Fyrir-
mennirnir halda til móts við þá. Síðan
er gengið í hátíðlegri prósessíu inn á
torgið. Á undan er borinn rauður kross
með skjaldarmerki páfa, og páfabréfið
um aflát er borið hátt á gullbryddri
flossessu. Sendimaður páfa, náðarboðinn
Jóhann Tetzel frá Leipzig, doktor og
prófessor í guðfræði og bróðir af Dóm-
iníkana-reglu, er kominn með aflátsbréf
handa syndugum mönnum.
Og fólkið þyrpist að og horfir á við-
höfnina. Síðan hefur náðarboðinn prédik-
un sína. Hann talar af glóðheitri mælsku
eins og hrossakaupmaður á réttarvegg,
og hann talar svo alþýðlega, að fólkið
skilur. — Hans heilagleiki Leo X páfi
hafði gefið út aflátsbréf með fullkomnu
afláti til þess að ráða bót á ömurlegri að-
búð jarðneskra leifa hinna blessuðu post-
ula Péturs og Páls og beina fjölmargra
heilagra og píslarvotta, er lægju rotnandi
skjóllaus og vanhelguð af regni og bylj-
um. Nú máttu allir sjá og skilja, hversu
nauðsynleg náð hins æðsta prests og
staðgengils Guðs væri hverjum þeim, er
erfa vildi eilífa lífið, hvort heldur dauð-
um eða lifandi. Og hér var ferns konar
náð á boðstólum: Fullkomin uppgjöf allra
syndarefsinga, einnig þeirra er afplán-
aðar skyldu í hreinsunareldinum; réttur
til þess að kjósa sér skriftaföður, er veita
skyldi hinum iðrandi aflausn frá gróf-
ustu syndum einu sinni í lifanda lífi og
öðru sinni á dauðasænginni; hlutdeild
í bænum og öllum góðum verkum, er
kirkjan iðkar og iðka mun sem söfnuður
trúaðra; og loks aflát handa hinum
vansælu sálum í hreinsunareldinum.
Verð var breytilegt eftir efnum og
ástæðum. Þess var vænzt, að konungar,
drottningar, erkibiskupar og biskupar og
aðrir háir herrar gæfu tuttugu og fimm
Rínargyllini, aðrir skyldu gefa tuttugu og
svo koll af kolli allt niður að hálfu gyll-
ini.
□ □ □
Jóhann Tetzel var aðeins einn margra
aflátsprédikara, er hófu dreifing þessa
afláts í Þýzkalandi í ársbyrjun 1517. En
almenningur þar í landi hafði litla hug-
mynd um þann kaupskap og þær samn-
ingagerðir, er lágu að baki aflátssölunni.
Bak við tjöldin var valdabarátta háð.
Ungur aðalsmaður af Hohenzoll-
ern-ætt, Albrecht von Brandenburg, hafði
setzt á erkibiskupsstól í Magdeburg árið
1513 í ágúst, þótt hann væri raunveru-
lega of ungur til þess að taka biskups-
tign. Mánuði síðar varð hann jafnframt
biskup að auki í Halberstadt, og loks átti
hann hálfu ári síðar kost þess að verða
að auki erkibiskup í Mainz af stjórn-
málaástæðum — og þar með primas kirkj-
unnar í Þýzkalandi. En slík völd og emb-
ætti fengust ekki útlátalaust. Kúrían
í Róm krafðist ekki einungis hinnar
venjulegu upphæðar, er greidd var fyrir
innsetningu í slíkt embætti, 14.000 dúk-
ata, heldur og 12.000 dúkata að auki, eins
þúsunds fyrir hvern postula. Albrecht
bauð á móti 7000, þúsund fyrir hverja
dauðasynd. Var að lokum samið um
10.000 dúkata aukagreiðslu fyrir sam-
þykki páfa og Kúríunnar. Það var gífur-
leg fjárhæð, og gat Albrecht að vonum
ekki snarað henni úr pyngju sinni tafar-
laust. En Kúrían kunni ráð við því.
Albrecht skyldi að vísu reiða féð af hendi
án tafar, því að páfa lá á. Varð hann
því að taka lán hjá banka Fuggers, sem
þá var umsvifamestur fésýslumaður í
Evrópu. Hins vegar var honum um leið
heimilað að hefja aflátssölu í ríkjum sín-
um. Skyldi helmingur ágóðans renna til
byggingar kirkju heilags Péturs í Róm,
en hinn helminginn skyldi Albrecht
hljóta til greiðslu á skuldum sínum. Mátti
aflátssala þessi standa í 8 ár. Vegna
samningagerða og seinlætis Kúriunnar
dróst þó, að hún kæmi til framkvæmda
allt til ársins 1517.
Amore et studio elucidande
veritatis. . . .
Þannig var þá í pottinn búið, en ekki
vissi Lúter það fremur en almenningur.
Húsbóndi Lúters á veraldar vísu var hinn
ágæti kjörfursti Saxlands, Friðrik III,
nefndur hinn vitri. Hann var hógvær og
guðhræddur hugsjónamaður, einn hinn
áhrifamesti virðingamaður á sinni tíð í
Evrópu og stóð allnærri keisaratign m. a.
Hugsjón hans var að gera Wittenberg að
höfuðstað kirkju og mennta í Þýzkalandi.
Hann hafði stofnað háskóla þar og lagði
kapp á að fá að honum hina færustu
kennara. í hópi þeirra var Lúter, sem
þá þegar var meðal lærðustu manna í
heimspeki og guðfræði, enda naut hann
mikillar hylli kjörfurstans. Þá hafði
Friðrik vitri og lagt mikið kapp á að
safna helgra manna leifum og öðrum
helgum dómum að Hallarkirkjunni, enda
naut hún þeirrar sérstöku náðar páfa að
mega veita fullt aflát þeim trúuðum, er
veittu hinum helgu gripum hennar lotn-
ingu. Meðal dýrgripa hennar má nefna
brot af stöfum þeirra Arons og Móses;
61