Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 62

Lúter meðan hann var munkur. Tréskurðarmynd eftir Lucas Cranach.
leifar hins logandi þyrnirunna; þyrni úr
kórónu Krists, er sagt var að hefði níst
augnbrún lausnarans; tönn úr Jeremíasi
spámanni; fjögur hár af guðsmóður;
þrettán flísar úr jötu Krists; heyvisk úr
jötunni; mola úr gulli vitringanna; nagla
úr hendi Krists á krossinum — og þannig
mætti lengi telja. Segja sumar heimildir,
að árið 1520 hafi safn þetta verið orðið
svo umfangsmikið, að vinna hefði mátt til
1.902.202 ára og 270 daga afláts með því
að heimsækja kirkjuna á allra heilagra
messu, en þá var safnið allt til sýnis.
Dóminíkaninn Jóhann Tetzel fékk ekki
aðgang að ríki Friðriks vitra með varning
sinn. Má ætla, að kjörfurstanum hafi þótt
vel fyrir þegnum sínum séð, svo að ekki
þyrftu þeir að eyða fjármunum í að leita
lengra eftir afláti. Stjórnmálaástæður
kunna og að hafa valdið einhverju hér
um. En Tetzel brá hins vegar á það ráð
að halda sig sem næst landamærum Sax-
lands. Fór því svo, að margur þegn kjör-
furstans freistaðist til þess að neyta
þeirra kostakjara, er Tetzel bauð.
Um þessar mundir hafði Lúter á hendi
starf sóknarprests við Hallarkirkjuna í
Wittenberg. Þrívegis hafði hann talað
gegn aflátinu af prédikunarstól árið 1516,
hið síðasta sinni kvöldið fyrir allra heil-
agra messu. Að vísu hafði hann talað
fremur varlega og nokkuð óljóst, en þó
nógu ljóst til þess að kjörfurstanum
gremdist. Það var næsta eðlilegt. Háskól-
inn og Hallarkirkjan nutu t. d. teknanna
af aflátinu, svo að gagnrýni Lúters bitn-
aði beinlínis á þeim stofnunum, er hann
sjálfur þjónaði.
En árið 1517 fór Lúter svo að hitta
fyrir sóknarbörn í skriftastólnum, sem
drógu fram aflátsbréf frá Jóhanni Tetzel.
Og þau höfðu ýmsar sögur að segja, þessi
sóknarbörn. Þau höfðu heyrt Tetzel stæra
sig af því, að hann hefði frelsað fleiri sál-
ir með aflátinu heldur en Pétur og Páll
með prédikun sinni. Þau höfðu heyrt
hann segja, að aflátskrossinn með skjald-
armerki páfa væri jafnmáttugur krossi
Krists, að aflátið er hann byði mundi
jafnvel duga þeim manni, sem hefði sví-
virt sjálfa guðsmóður.
□ □ □
En nú var mælirinn fullur. Kvöldið
fyrir allra heilagra messu, hinn 31. októ-
ber 1517, gekk Lúter að norðurdyrum
Hallarkirkjunnar í Wittenberg og negldi
á þær blað með 95 greinum varðandi af-
látið. Þær voru á latínu svo sem lærð-
um mönnum hentaði, enda voru þær
samkvæmt þeirrar tíðar hætti eins konar
áskorun til rökræðna um efnið. Það réð
tölunni, að erindisbréf það, er Tetzel
hafði meðferðis frá erkibiskupinum í
Mainz, var í 95 greinum.
Fyrirsögnin að greinum Lúters hófst
á þessum orðum: „Amore et studio eluci-
dande veritatis . . .” Þau yrðu þýdd eitt-
hvað á þessa leið: „Af kærleika og ástund-
un þess að leiða sannleikann í ljós mun
rökrætt verða um neðanritað undir for-
sæti dr. Marteins Lúters, meistara í
frjálsum listum og guðfræði, en
hann er einnig fastakennari í sömu fræð-
um. Þess vegna biður hann þess, að þeir,
er ekki geta rætt við oss munnlega, geri
það fjarverandi skriflega.
í nafni Drottins vors Jesú Krists.
Amen.“
í hinni fyrstu grein segir svo: „Þegar
Drottinn vor og meistari Jesús Kristur
sagði: Gjörið iðrun o. s. frv., þá vildi
hann, að gjörvallt líf hinna trúuðu væri
yfirbót." f næstu þrem greinum gerir
Lúter síðan grein fyrir þeirri skoðun
sinni, að Jesús muni ekki hafa átt við
„sakramentala" yfirbót fyrir meðalgöngu
prestsins, heldur sanna iðrun og betrun,
er vari allt til inngöngunnar í himininn.
í 5. gr. segir: „Páfi vill ekki og getur ekki
veitt eftirgjöf neinna refsinga nema
þeirra, er hann hefur á lagt að eigin vilja
eða eftir kirkjurétti."
Þess hafa sumir til getið, að Lúter muni
hafa verið í allæstu skapi, er hann samdi
greinarnar, og er ekki ólíklegt, að svo
hafi verið. Greinarnar virðast flausturs-
lega og fremur óvarlega samdar. Þær eru
engan veginn árás á páfa beinlínis, held-
ur virðist fremur vaka fyrir höfundinum
að verja páfa fyrir illum tungum gagn-
rýnenda og gera skilnað milli hans og
spilltra þjóna kirkjunnar og verka þeirra
og aðferða. Hann afneitar ekki aflátinu,
heldur misbeiting þess og fégræðgi selj-
endanna. Hann afneitar ekki heldur
hreinsunareldinum. Virðist hann alls
ekki hafa brotið til mergjar hin ýmsu
vandamál, er hann drepur á. Skoðanir
hans og kenningar eru enn í deiglunni.
í rauninni er hann enn hollur sonur
hinni rómversk-kaþólsku kirkju og vill
umfram allt vera það. Hins vegar má og
glögglega greina í setningum hans hinn
nýja skilning á trúnni og Guðs orði, er
var hin raunverulega undirrót siðbótar-
innar og kjarni hennar. Tilgangur
Lúters birtist þegar glögglega í hinum
fimm fyrstu greinum, er sagt hefur verið
frá, en hér skulu nú raktar að auki fá-
einar hinna athyglisverðustu og skýrustu
greina:
10. Óviturlega og illa breyta prestar
þeir, er halda að deyjandi mönnum yfir-
bótarkröfum kirkjuréttar í hreinsunar-
eldinum.
13. Deyjandi menn leysast frá öllu í
dauðanum og eru þegar dánir frá öllum
kirkjuréttarákvæðum og hafa með því
hlotið lausn undan þeim.
32. Fyrirdæmdir um eilífð munu þeir
verða ásamt kennifeðrum sínum, er telja
sig örugga um sáluhjálp sína fyrir af-
látsbréf.
37. Sérhver sannur kristinn maður,
hvort heldur hann er lífs eða látinn, á
hlut í öllum gæðum Krists og kirkjunn-
ar. Þau eru honum af Guði gefin, einn-
ig án aflátsbréfa.
42. Kenna ber kristnum mönnum, að
ekki sé það skoðun páfa, að lausn fyrir
aflát sé á nokkurn hátt sambærileg
miskunnarverkum.
43. Kenna ber kristnum mönnum, að
sá, sem gefur fátækum eða lánar þurf-
andi mönnum,. gerir betur en þótt hann
keypti aflát.
50. Kenna ber kristnum mönnum, að
62