Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 58

Þegar ég var beðinn að skrifa um óperu í þetta hefti, fannst
mér að það yrði ekki erfiðleikum bundið. Það finnst mér raunar
heldur ekki nú, því svo mikill er áhugi minn fyrir starfandi
óperu á íslandi. Vandinn er aftur á móti að velja temað og halda
sér við það í stuttri grein.
Likt og neyðin kennir naktri konu að spinna gengur þróun
andlegra verðmæta gegnum aldirnar, og þessi þróun heldur
áfram þar til toppurinn er orðinn svo fingerður, að ekki hleðst
lengur ofan á eða utan á hann, eða að meira gull heldur ekki
áfram að gylla, eða þriðji möguleikinn, að yfirvigtin verði svo
mikil að byggingin hrynur. Það sem stendur af sér öll gjörninga-
verður tízku og tildurs var reist af sannri þekkingu og viti. Hrunið
skildi að vísu eftir sögu, sem ætlazt var til að við lærðum af,
en virðist oft á tíðum vera gleymdur lærdómur.
Við munum Gregor mikla, sem vegna algjörs neyðarástands
í tónlistarmálum kirkjunnar tók að safna saman brotunum, réð
til sín færustu tónlistarmenn sins tíma til þess að vinna úr þess-
um brotum og setti á stofn tónlistarskóla, þar sem krafizt var
mikillar kunnáttu af nemendunum. Þetta starf páfa hafði viðtæk
áhrif til tónlistariðkana og mun nafn Gregors páfa lengi uppi.
Klausturskólarnir í Frakklandi og Þýzkalandi voru einnig
stofnanir, sem hlutu að koma. Akurinn þarfnaðist orðið slíkra
vísindastofnana, enda gleypti Suður- og Mið-Evrópa við uppfinn-
ingum og menntunaráhrifum þessara stofnana. En í kjölfar
menntunar og þekkingar sigla gjarnan peningar og prjál og þá
er heldur ekki langt að bíða þess, að dansinn í kringum gull-
kálfinn hefjist. ítölsku skólarnir, sem kenndir eru við Flórens,
Feneyjar og Napolí, voru í byrjun stórkostleg átök, fyrst og
fremst á sviði óperubókmennta og óperu-flutnings. En þessi til-
raun sýndi sig því miður að vera of merkileg fyrir samtíða áheyr-
endur, sem heimtuðu meiri ytri glæsileik, meira prjál, fleiri aríur,
lengri kadensur, grennra innihald. Þessi dans hlaut að enda á
einn veg.
Hlutur hljómsveitarinnar varð stöðugt veigaminni og endaði
hljómsveitin með þvi að verða algjörlega háð söngvaranum, og
ekki leið á löngu þar til söngvararnir höfðu algert alræðisvald,
jafnt gagnvart tónskáldunum sem hljómsveitunum. Hélzt þetta
fyrirkomulag á Ítalíu, þó í nokkuð þverrandi mæli, fram á 20.
öld. Og þrátt fyrir tilraunir margra merkra tónlistarmanna og
tónskálda, tókst ekki að fullu að kveða niður drauga ítölsku
skólanna.
í Mið- og Norður-Evrópu varð þróunin önnur þrátt fyrir að
ítalskur skóli og stefnur teygðu arma sína inn yfir tónlistarlíf
Evrópu og héldu þar eðlilegri þróun niðri í járngreipum um nokk-
urn tíma.
„Trubadorar" og „Minne-“söngvarar, síðar Meistarasöngvarar,
áttu lítið sameiginlegt annað en að vera nokkurskonar farand-
söngvarar í báðum tilfellum. Trubadorarnir voru að vísu músik-
alskir náungar með fallegar söngraddir oft á tíðum, en hvorki
var textinn sem þeir fluttu sérlega merkilegur að efni né formi.
Og þrátt fyrir að söngvar þeirra væru oft laglegir, voru þeir ekki
samdir af mikilli þekkingu, og áttu aðallega að skreyta væminn
texta og urðu því tímabundnar dægurflugur, sem fljótlega
gleymdust. Hjá Minne-söngvurunum var gangurinn annar. Þeir
sköpuðu sér fljótlega form til að vinna eftir. Textinn var allur
annar og merkilegri en hjá trubadorunum og laglínan var bundin
ákveðnum formum og lögmálum, sem fylgja varð. Meistarasöngv-
ararnir komu upp hjá sér skólum, þar sem meistarasöngvara-
efni gátu hafið sína göngu, en langur tími leið og mörg próf voru
að baki áður en viðkomandi hafði lokið hinum þrem stigum
námsins og varð viðurkenndur meistarasöngvari. Margt og mis-
jafnt má vissulega segja um Meistarasöngvararegluna, sem furðu
lengi hélt velli. En víst er, að tilvera hennar, með sínar ströngu
reglur, var mikilsvert spor að þeirri forustu, sem Þjóðverjar náðu
á sviði tónlistarinnar, og virðist sú forusta vera enn í dag byggð
á haldgóðum undirstöðum.
Ekki er ætlunin að orð mín séu skilin þannig, að fagrar söng-
raddir trubadoranna og sönglínur, „sem komu frá hjartanu og
náðu til hjartans," hafi verið einskis verðir hlutir. Góð og vel
þjálfuð söngrödd er óvenjuleg eign, sem leggur eigandanum
58