Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 56

umgjörð um leikinn, aS nú er
leikmyndin orðin hluti af
leiknum. Flekar og baktjöld,
þessar gömlu aðferðir, hafa á
sinni löngu leið til nútímaleik-
hússins tekið miklum breyting-
um.
Hörmuleg endalok biðu
Teatro Farnese. Þann 13. maí
1944 hitti sprengja bygginguna
og breytti hinu fagra og merki-
lega leikhúsi í rúst, en sem
betur fer voru til teikningar og
myndir af leikhúsinu, og hefur
það nú verið endurbyggt í sinni
upprunalegu mynd.
í Englandi átti sér stað ein-
stæð þróun í sögu leiklistarinn-
ar á árunum 1570—1620. Á
þeim árum voru fjöldamörg
leikhús reist, og fram á sjónar-
sviðið komu mörg leikskáld, og
var William Shakespeare þeirra
fremstur.
í fyrstu voru krárplássin not-
uð sem einskonar leikhús, en
árið 1574 reisir James Burbages,
frægur leikari og leikhúsmað-
ur, fyrsta leikhúsið í London
og var það jafnframt fyrsta
leikhúsið í Englandi.
Þetta leikhús, er hann nefndi
The Theatre, og þau sem á
eftir komu voru byggð í stíl við
krárplássið.
TJm leiktjöld var ekki að
ræða í þessum lelkhúsum
Shakesueare-tímans, i mesta
lagi hefur baksviðstjaldið verið
notað til þeirra hluta; á það
hafa verið málaðar fábreyti-
legar myndir, sem fylgdu atrið-
um leiksins.
Þó leiktjöld og annar útbún-
aður við leiksýningar þessar
hafi verið frumstæður, gegndi
öðru máli um búninga leikar-
anna. Þeir voru íburðarmiklir,
en voru þó ekki tákn stíls
ákveðins tímabils eins og nú
tíðkast, heldur voru leikaramlr
allir klæddir að tízku þeirra
tíma Englendinga, hvar í
heiminum sem leikrltlð áttl að
gerast og hvenær.
Leikhús hinnar frönsku
klassíkur voru fyrst og fremst
leikhús orðsins, hinnar mótuðu
lióðlínu, hins fagra unplesturs.
Leikendurnir líktust elnna
helzt styttum. sem túlkuðu eða
Jéku fyrst og fremst með rödd-
inni, menn sóttu leikhús til að
heyra.
Þetta hefur breytzt. samtíðin
lifjr fyrst og fremst í gegnum
a.ugað eða með öðrum orðum
hið séða skiptir mestu máli,
evrað er líka takmarkaðra.
Til að njóta hins t.a.laða orðs
verður tungumálið að skillast:
a.ftnr á mót.i er augað engu
tungumáli háð. látbragðsleikur
eða svipbrigði skillast alstaðar.
Sá sem átti hvað mestan þátt
í því að breyta leikhúsinu úr
því að vera nær eingöngu leik-
hús orðsins í það að vera engu
minna leikhús augans var hinn
frægi austurríski leikhúsmaður
Max Reinhardt (1873—1943).
Reinhardt lagði ríka áherzlu
á leikmyndina og alla sam-
vinnu leikstjórans og leik-
myndateiknarans, en þá kallaði
hann höfunda verksins næst á
eftir leikritaskáldinu.
í dag gegnir leikmyndin
veigamiklu hlutverki í leiksýn-
ingunni; hún gegnir ekki leng-
ur aðeins því hlutverki að vera
skrautleg umgjörð; hún þjónar
ekki heldur einvörðungu því
hlutverki að falla á hentugan
hátt að verkinu.
Nú er leikmyndin eitt af hin-
um skapandi öflum í leiknum,
og leikmyndlistin gengur í
gegnum stöðug skipti milli hins
ritaða orðs og þeirrar mikil-
vægu þýðingar, er sviðið hefur.
Nútímaleiksvið krefst nýj-
ustu tækni og á rétt á henni;
því er hverjum leikmynda-
teiknara nauðsynlegt að læra
að hagnýta sér hana.
Það er nauðsynlegt að þessi
nýja tækni komi að góðum not-
um, en ávallt verður að hafa í
huga, að það er t. d. bæði hægt
að deyða og lækna með raf-
magni, eða með öðrum orðum,
það er nauðsynlegt að hafa
vald yfir tækninni.
Við sköpun leikmyndar ber
að taka tillit til margra hluta.
Að sjálfsögðu skal leikritið
lesið vandlega, hlustað á tón-
list og horft á dans ef slíku er
fyrir að fara í verkinu; öll
atriði skulu könnuð, stór og
smá, þannig að leikmyndin
skapi rétt andrúmsloft í formi,
litum og allri tilhögun og falli
að þörfum leiksins, magni áhrif
hans og undirstriki innihald
hans.
Gæta skal þess að öll leik-
myndin sjáist og njóti sín úr
áhorfendasalnum, og það er
þýðingarmikið atriði að öllu sé
komið þannig fyrir að skipting-
ar taki sem skemmstan tíma.
Þegar smíði og málun leik-
tjalda er lokið og þeim hefur
verið komið fyrir á sviðinu, er
þýðingarmikill þáttur eftir til
að skapa leikmyndinni sitt
rétta útlit, en það er lýsingin.
Lýsing er afar persónulegt
atriði, jafnpersónulegt og litir
varðandi leikmyndina, og þar
af leiðandi er ekki hægt að
gefa neinar ákveðnar formúlur
fyrir slíku, heldur verður hver
leikmyndateiknari að ákveða
lýsinguna í samráði við leik-
stjórann.
Aö lokum skal hér minnzt á
einn fremsta leikmyndateikn-
Leikmynd Svoboda fyrir „Eigendur lyklanna" eftir Milan Kundera.
■ v jf •) mKmSf

,.rSr. - '
Leikmyndir eftir Svoboda fyrir „Ævintýri Hoffmanns“ eftir Offeribach.
Leikmynd Svoboda fyrir óperuna „II Trovadore" eftir Verdi.
56