Samvinnan - 01.12.1968, Page 23

Jón Stefánsson.
GuSbrandur Jónsson.
Davíð Stefánsson.
Sigurjón Ólafsson.
ræmi í sál og lífi sem speglast
i málaralistinni. Danskir les-
endur fá góða vitneskju um
persónuleik hans í bók Pouls
Uttenreitters um hann.
Mikill hæfileikamaður var
hka Jóhannes S. Kjarval, bæði
í sérkennilegum teikningum
sinum af íslenzkum sjómönn-
um og bændum (sem Johannes
Larsen dáðist að) og í draum-
kenndum landslagsmálverkum
sínum. En hvílíkur sérvitring-
ur, hvílíkt afkáramenni á
stundum! Skýjaglópur, og ekki
getur maður fullkomlega losn-
að við þá tilfinningu, að hann
hafi líka gaman af að láta á
sér bera. Ég man að hann kom
einusinni hér uppá blaðið til
að tala við mig. Það höfðu
orðið jarðskjálftar í Japan,
borgir höfðu hrunið til grunna,
fjöldi fólks hafði látið lífið.
En Kjarval hafði fengið hug-
mynd, einfalda og snjalla í
stórfengleik sínum einsog egg
Kólumbusar og epli Newtons!
Hugmyndina hafði hann feng-
ið þegar hann var að leika sér
að einu af þessum litlu bolla-
staupum, sem hafa í sér blý-
mola og reisa sig við í hvert
sinn sem þeim er velt með
fingrinum. Nú vildi hann biðja
EKSTRABLADET að taka upp
áróður fyrir hugmynd sinni:
Öll hús í Japan yrðu eftirleiðis
byggð þannig, að þau stæðu
á pýramídalöguðum blýoddi;
þá gætu jafnvel snörpustu
jarðskjálftar ekki unnið þeim
neitt grand.
Við sama tækifæri skýrði
hann fyrir mér, að sóhn væri
ekki eldhnöttur, heldur grænn
og sæblár bolti einsog jörðin.
En sólarbúar hefðu náð miklu
hærra menningar- og gæða-
stigi en við, og þessvegna
hefðu þeir þanið geysimikil
rafmagnsþök yfir allan hnött
sinn, svo að þeir gætu sent
reikistjörnunum ljós.
Allur hugarheimur hans var
krökkur af draugum og aftur-
göngum.
Draumóramann og hstamann
einsog Kjarval má víst Uka
kalla Guðmund Thorsteinsson,
sem do ungur, en annars voru
þeir mjög olíkir menn. „Mugg-
ur“, einsog hann var jafnan
nefndur meðal vina, var gerð-
ur af miklu linari efniviði —
víst alltof Unum — en hvílik-
um yndisþokka og fjöri bjó
ekki maðurinn yfir! Strax í
skóla sagði einn af kennurun-
um við hann eitt sinn eftir að
hann hafði verið veikur: „Þeg-
ar þú ert fjarverandi er bekk-
urinn einsog blómlaus kaktus“.
Ennþá táknrænni er lítill drátt-
ur í mynd hans sem prestur-
inn málaði við jarðarför hans
heima á íslandi:
Dag nokkurn hitti Muggur
í Reykjavík gamla vatnsburð-
arkonu frá þeirri tíð þegar
vatnsleiðslur voru ekki komn-
ar heim í húsin. Hann vissi að
maður hennar hafði látizt fyr-
ir nokkrum dögum og vildi
gjarna víkja að henni vin-
gjarnlegu orði. En hún grét og
kveinaði: — Nú hefur hún
Guðrún veikzt, hún sem var
búin að lofa að vera með mér
á morgun við jarðarförina.
— En það ætti ég nú að geta
gert, sagði hann, við tvö skul-
um fara saman til þessarar
jarðarfarar.
Og nú verður lesandinn að
hafa í huga, að Guðmundur
Thorsteinsson var ekki einasta
sonur mesta kaupmanns á ís-
landi, hins stórgáfaða Péturs
J. Thorsteinssonar, heldur per-
sónulega elskaður hvar sem
hann kom á íslandi.
Daginn eftir kom hann með
ekkjuna við hönd sér inn
kirkjugólfið, sat hjá henni og
fór síðan með henni yfirí
kirkjugarðinn. Presturinn
kvaðst ekki hafa séð hamingju-
samari brúði en gömlu konuna
þar sem hún gekk við hliðina
á Muggi eftir kistunni.
Þá staðfestu og þann þráa,
sem þarf til að einbeita sér að
áralongu, meðvituðu hstrænu
verkefni, átti Muggur ekki.
Hann reiknaði, málaði, skar í
tré, steinprentaði, gerði klipp-
myndir og spil, myndskreytti
barnabækur — lengst munu
þokkafullar og hugkvæmar
teikningar hans við íslenzk
ævintýri varðveita minninguna
um hann sem listamann.
Allt frá bernskuárum var
hann nátengdur Danmörku,
þar sem hann var í bernsku
tekinn inná heimili mála-
mannsins Kristoffers Nyrops
og varð sonur fjölskyldunnar.
Einnig um hann hefur Poul
Uttenreitter, bezti kunnáttu-
maður okkar um íslenzka mál-
aralist, samið bók þar sem birt
eru nokkur hrífandi og mjög
persónuleg bréf frá honum til
danskra og norskra vina. Kvik-
myndahúsgestir, sem muna
eins langt aftur og til kvik-
myndarinnar um „Sögu Borg-
arættarinnar“ eftir Gunnar
Gunnarsson (1919), hafa átt
þess kost að sjá Mugg — það
var samkvæmt ósk skáldsins að
hann lék Ormar. Einnig það
tókst honum, og síðustu ævi-
árin vann hann að altaris-
töflu! Hann lézt aðeins 33 ára
að aldri á heilsuhælinu í Sölle-
röd, og hugsanir hans snerust
bara um eitt: að komast heim
í litla húsið i Hafnarfirði, þar
sem foreldrar hans bjuggu, og
verða aftur heill heilsu. Glugg-
arnir voru opnir útí skínandi
vorsólskinið, sem fyrir döprum
augum hans varð einsog snjó-
fjúk ... Og heim komst hann,
þessi velkti förusveinn, og
heim komumst við öll.
Gunnar Gunnarsson og Jó-
hann Sigurjónsson hitti ég
ré tt um það leyti sem dagur
frægðarinnar var að renna upp
fyrir þeim, þegar þeir bjuggu
í nábýli útí Charlottenlund,
annar á Pr. Alexandrines Allé,
hinn á Johannevej. Gunnar
Gunnarsson hafði einmitt eftir
langt og erfitt elju- og fátækt-
arskeið lokið við „Sögu Borg-
arættarinnar“, en siðasta bindi
hennar um Gest eineygða
hafði skapað verkinu miklar
vinsældir. Gunnar kemur því
alltaf í verk að skrifa daglega
stuUa minnisgrein um það sem
hann hefur tekið sér fyrir
hendur eða lifað, og hann
hlýtur að hafa sýnt mér slíkar
minnisgreinar frá örbjarga
skeiði í Árósum, þar sem hann
leitaði sér ígripavinnu í bóka-
safninu eftir að hann hafði
stundað nám í Askov og verið
verkamaður um tíma. í þessum
minnisgreinum var oft vikið
að Grétu og fimm krónum, og
um það leyfði ég mér að gera
óviðurkvæmilega athugasemd.
En það kom á daginn, að Gréta
var nafnið á frakkanum hans,
sem hann gat ævinlega veðsett
fyrir fimm krónur, þegar ekki
voru önnur úrræði til að verða
sér úti um hinar daglegu
brauðskorpur. Þegar ég kynnt-
ist honum, var hann enn ekki
orðinn kunnari en svo erlend-
is, að honum barst ávísun á
þóknun fyrir þýðingu á verki
hans, stíluð á Ormar Örlygs-
son — titilpersónuna í fyrstu
bók hans — ritlaun fyrir skáld-
söguna „Gunnar Gunnarsson“!
Til allrar hamingju áttaði
póstþjónustan sig á misgrip-
unum, og Gunnar fékk ávís-
unina greidda.
Gunnar Gunnarsson hefur
keypt sér sveitabýli á fæðing-
arey sinni og er horfinn heim.
Jóhann Sigurjónsson er löngu
látinn — árið 1919 — ævi hans
varð stutt, óróleg, blossandi;
sjónleikur þar sem sigur og
torilming rákust hastarlega
saman. Aðeins 31 árs gamall
hafði íslenzka dýralæknisefnið
unnið úrslitasigur með „Fjalla-
Eyvindi". Leikritið fór sigurför
um heiminn, og hið unga, fal-
lega skáld með föla, granna
andlitið og hrafnsvarta hárið
23