Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 21

til eflingar efnahagslegu og fé-
lagslegu öryggi. Það var lika
jafnan talað um að samvinnu-
hreyfingin og verkalýðshreyf-
ingin væru tvær greinar á
sama stofni, og þannig var
störfum þeirra háttað á marga
lund framan af öldinni.
Og enn áttu þessar hreyfing-
ar báðar fleiri góð ráð i fórum
sínum. Þær tóku að efla þeim
kenningum fylgi, að engum
væri betur til þess treystandi
en fólkinu sjálfu að stjórna
vinnu og framleiðslu. Sam-
vinnurekstur, bæj arrekstur,
ríkisrekstur i höndum fólksins
sjálfs væru hin ákjósanlegustu
form til þess að tryggja verka-
fólkinu sjálfu arðinn af vinn-
unni.
Til þess að vinna þessum
hugsjónum veruleika var ljóst,
að stofna þurfti stjórnmála-
flokka, er þjóna skyldu hinum
miklu félagsmálahreyfingum
verkamanna og bænda á al-
mennum þjóðmálavettvangi.
III.
Það er ekki rúm til þess i
fáum orðum að rekja sam-
fellda sögu þeirra hugsjóna,
sem vinnandi fólk á íslandi
átti um bættan hag, öryggi og
réttlæti og tengdar hafa verið
afli og starfi samvinnu- og
verkalýðshreyfingar. Vissulega
mætti rekja flest það, sem orð-
ið hefur til bóta i kjörum fólks
og til framfara með þjóðinni,
til þessara hreyfinga. En hjá
hinu verður ekki komizt, þegar
rætt er urn vandamál verka-
lýðshreyfingar i dag, að líta á
þau i ljósi þeirrar stefnu, sem
mörkuð var i uþphafi, skyggn-
ast eftir þeim leiðarmerkjum,
sem áttu að visa veginn.
Verkalýðshreyfingin hefur
vissulega eflzt á marga lund.
Hún hefur eflzt að mannfjölda,
húseignum, tækjum, vélum,
menntuðum tæknimönnum,
skrifstofustjórum, forstjórum,
bæjar- og borgarfulltrúum, al-
þingismönnum og ráðherrum.
En hvernig hefur henni tek-
izt að auka öryggi meðlima
sinna: varanleik kjarabót-
anna? Hvernig hefur henni
tekizt að tryggja þeim réttláta
hlutdeild i aukinni framleiðslu
og sívaxandi tækniþróun?
Þetta hefur i sannleika sagt
tekizt hörmulega.
Hröðum skrefum eykst sá
vandi verkalýðshreyfingarinn-
ar að tryggja gildi kjarasamn-
inga. Hún virðist standa ráð-
þrota i viðskiptum sinum við
samningsaðila, sem búnir eru
að hugsa það fyrirfram, hvern-
ig að því skuli staðið að
ómerkja gerða samninga strax
að undirskrift lokinni, lætur
jafnvel til leiðast að ræða við
þá um hvernig það skuli gert.
Það er reyndar ekki bráðný
saga, að eignastéttin standi
ekki við gefin loforð, en eins og
flest i þróun timans nú er
bundið meiri hraða en fyrr, svo
hefur hin fjármagnaða sjón-
hverfing og bragðvisi gagnvart
verkalýð og launafólki orðið að
fjölbreytilegri og skjótvirkari
meðulum til hughvarfa. Dæmin
frá síðasta áratug um þessa
þróun eru mörg og glögg.
Gagnstætt yfirlýsingum
stjórnarvalda um, að þau vildu
með öllum ráðum stuðla að
frjálsri samningagerð, hafa
engir kj arasamningar siðari
ára átt sér stað án þess að
stjórnarvöld hafi þar haft
fingurna i spilinu til aðstoðar
atvinnurekendum.
Til þess að rýra kaupmátt
launa hafa fjórar gengisfell-
ingar riðið yfir og raskað öll-
um kjarasamningum, með því
að úr gildi voru numin ákvæði
um verðbætur á laun. Verzlun-
ar- og þjónustuaðilar hafa svo
í æ rikara mæli haft sjálfdæmi
um verðlag, og stjórnarvöld
hafa auk þess jafnan átt frum-
kvæði um hækkanir, þar sem
þau gátu og áttu að skapa for-
dæmi um hið gagnstæða.
IV.
Þannig er sífellt höggvið að
rótum þess trés, sem verkalýðs-
stéttin gróðursetti á fyrstu
dögum og verða átti fólki
hennar til öryggis og skjóls.
Grundvöllur launakerfisins er
eyðilagður og kaupmátturinn
rýrður svo ekki nægir til ein-
faldasta lífs. Það sem tæknin
hefði átt að færa vinnandi
fólki fellur eignastéttinni í
skaut. Það, sem barátta og
sigrar hafa náð i styttum
vinnutíma, er aftur tekið með
þvi að gera fólki ókleift að lifa
af dagvinnunni einni. Sjóðir
verkalýðsfélaganna til styrktar
og trygginga, svo og tryggingar
hins opinbera, sem tók langa
baráttu að koma á fót, öllu er
þessu hlaðið i köst verðbólg-
unnar og eytt að stórum hluta
i hverri verðsveiflu. Húsnæðis-
málalánin, með vöxtum og
refsivöxtum, eru að verða
óbærilegt ok á herðum launa-
fólks. Enginn talar lengur um
sþarnað, sem áður var lausn-
arorð borgaralegs þjóðfélags.
Allir vita að merking þess hef-
ur snúizt upp í andstæðu sína,
og það mundi jafngilda stuldi
úr lófa barns að hvetja það til
þess að safna i sparibaukinn
sinn eða bankabókina til síðari
ára.
Við þetta ástand verðbólgu,
brasks og öryggisleysis bætist
svo atvinnuleysi, og landflótti
vegna þess. Margir héldu að
orðið atvinnuleysi væri horfið
úr lifandi íslenzku máli, það
væri „fornyrði“ frá dögurn
kreppuáranna. Nú tala valda-
menn og hagspekingar um það
ofurrólegir, að atvinnuleysinu
verði ekki útrýmt með öllu,
enda eðlilegt (og raddblærinn
segir: æskilegt), að um nokkurt
atvinnuleysi sé alltaf að ræða;
og mikið geti það ekki talizt,
nái það ekki 5%. Atvinnuleys-
isbætur skulu bjarga, en eng-
inn minnist á þann háska, sem
einstaklingnum getur af þeim
stafað til langframa.
V.
Þegar við virðum fyrir okkur
þessa mynd, sem hér er dregin,
hlýtur að vakna sú sþurning,
hvað orðið hafi um þær ráð-
stafanir, sem vinnandi fólk
gerði til styrktar málstað sin-
um. Og hvar eru varðsveitir
þess í þjóðfélaginu?
Hefur ekki samningsaðstaða
verkalýðsfélaganna batnað
stórum við siaukinn fjölda í
samtökunum, samvinnuhreyf-
inguna sem stærsta atvinnu-
rekanda landsins, verkalýðs-
flokka- og samvinnumenn í
bæjar- og ríkisfyrirtækjum og
þingmenn þeirra og ráðherra
til aðstoðar i hverjum vanda?
Vissulega ætti þessi aðstaða
að vera verkalýðshreyfingunni
hagstæð, enda var til þess ætl-
azt að svo yrði, þegar barizt
var fyrir stofnun bæjar- og
ríkisfyrirtækja, samvinnu-
reksturinn efldur og völdum
mönnum komið i stöður og
stofnanir. Allt var þetta gert í
því augnamiði að tryggja stöðu
hins vinnandi fólks i samskipt-
um þess og baráttu við eigna-
stéttina.
Það er engin þörf á mörgum
orðum til lýsinga á veruleika
þessara mála hin síðari ár.
í einkafyrirtækjum og opin-
berum rekstri, sem „vinstri“
menn og „verkalýðssinnar“
ráða, örlar naumast nokkurs-
staðar á sjálfstæðri viðleitni
til samstöðu með striðandi
verkafólki. Samvinnuhreyfing-
in og Vinnumálasamband
hennar svara launafólki sömu
orðum og i sama tón og hörð-
ustu einstaklingshyggjumenn
eignastéttarinnar. Forsvars-
menn samvinnuhreyfingarinn-
ar í kaupgjalds- og kjaramál-
um virðast engin spor þekkja
um hugsjónir fortíðar, þegar
vinnandi menn töldu hentast
að snúa bökum saman. Nú þyk-
ir ekki aðeins hæfa að sitja
eignastéttarmegin við samn-
ingaborðið, heldur gerast fyrir-
tæki samvinnubænda beinir
aðilar að Vinnuveitendasam-
bandinu og gangast þar með
undir heraga þess og fullan
fjandskap við óskir verkafólks
um betri lífskjör. Sama máli
gegnir um öll þau fyrirtæki,
sem stjórnað er af „verkalýðs-
sinnum"; stefnu þeirra ræður
hin harðsnúna klíka Vinnu-
veitendasambandsins beint og
óbeint. Ef nefna ætti afstöðu
hinna bæjar- og rikisreknu
fyrirtækja, má segja að þau
séu næsturn undantekningar-
laust hin nýtustu amboð í
höndum hörðustu andstæðinga
verkalýðsins. Minnugir muna
þó, að til annarrar iðju var
þeim komið á fót af verkalýðs-
og samvinnuflokkunum. Eitt
nöturlegasta dæmi þessarar
þróunar er um „prentsmiðju
landsins“. í upphafi var hún
stofnuð af prenturum i þvi
augnamiði að verða félagsskap
þeirra voþn og hlíf. í dag er
þetta fyrirtæki landsins notað
sem fótakefli í hverjum
kjarasamningum, og ráðamenn
þess vita enga nauðsyn þarfari
en þrefið og andhælisháttinn
við kröfum þeirrar stéttar, sem
i öndverðu skóp það sér til lífs
og varnar.
VI.
Nú fer því fjarri, að fólkið í
verkalýðshreyfingunni eða for-
ystumenn hennar geti skellt
allri skuld á aðra fyrir það,
sem öndvert hefur snúizt á
langri leið. Varðstaðan hefur
brugðizt. Meginorsökin er sú,
að i viðskiptum verkalýðs og
eignastéttar hefur áróður
hennar og auðmagn haft betur.
Henni hefur á margan hátt
tekizt að deyfa trú alþýðunnar
á eigin mátt og möguleika,
m. a. með því að hverfa hugum
leiðtoga hennar frá þeim
kjarna, sem þeim var falið að
varðveita. Og fyrir áhrif frá
auðstéttinni hefur það tekizt
bæði í verkalýðshreyfingunni
og á hinum pólitíska vett-
vangi að opna gjá milli þeirra
sem til forystunnar völdust og
hinna óbreyttu liðsmanna og
þolenda lélegra lifskjara. En
að baki allra tilbrigða um fjar-
lægðir milli manna i félagslegu
starfi verkalýðsins i dag leik-
ur eignastéttin með auðmagni
sínu, áróðri og klíkum hið fjöl-
breytilegasta sjónarspil með
útsýni og góðu skyggni til lífs-
þæginda og valda. Og árangur-
inn hefur vissulega ekki látið
á sér standa hin síðari ár. Ein-
stakir leiðtogar hafa tekið að
spila á eigin spýtur og stund-
19