Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 23

1 kröfugöngu verkalýðsfélaganna í Reykjavík 1. maí í vor heimtuSu íslenzkar
konur almenn mannréttindi og leiSréttingu á kjörum sínum.
manna, getur auðvitað aldrei
orðið annað en mismunandi
ófullkomnir áfangar, fyrr en
tryggð er sú sjálfstjórn fram-
leiðanda sem felst i hugsjón
sósíalismans. Það þjóðfélag er
sem kunnugt er ekki enn til
nema sem hugsjón, þótt lagt
hafi verið á þá braut í ýmsum
löndum og ýmis skilyrði þess
séu þekkt og viðuvkennd (borg-
arastétt svipt pólitískum völd-
um, samfélagseign framleiðslu-
tækja, áætlunarbúskapur).
Ekki allir sammála
Sjálfsagt er það sem hér
hefur verið sagt ekki allra
skilningur á hugtakinu at-
vinnulýðræði. í þeim takmörk-
uðu umræðum, sem hér hafa
átt sér stað um þennan þátt í
baráttu sósíalískrar hreyfing-
ar, hefur eðlilega gætt mis-
munandi viðhorfa. Meðal
ýmsra skoðanahópa, sem látið
hafa málið til sín taka, hafa
heyrzt raddir, sem telja það
vafasama verkalýðsbaráttu að
leitazt sé við að auka áhrif
launþega á vinnustöðum á
meðan auðvaldsþjóðfélagið er
við lýði. Slík afskipti af rekstri
og málefnum fyrirtækja slævi
stéttarvitund þeirra og séu
andstæð byltingarhugmynd
marxismans og hugmyndum
hans um „sjálfstjórn fram-
leiðanda" á atvinnutækjun-
um.3) Ég get vel skilið þessa af-
stöðu af því að hún einfaldlega
byggist á allt annarri forsendu
og allt öðrum skilningi á hug-
takinu atvinnulýðræði en
þeirri sem ég hef reynt að gera
grein fyrir hér að framan —
sem sé þeirri að atvinnulýðræði
sé fastmótað kerfi sem laun-
þegar verði annað hvort að ját-
ast skilyrðislaust eða hafna
með öllu, og með þessu „kerfi“
eigi að sætta verkafólk við var-
anleg yfirráð eignastéttanna
yfir atvinnutækjunum. Með
fullyrðingum af þessu tagi er
reynt að telja mönnum trú um,
að þær ráðgefandi samstarfs-
nefndir launþega og vinnu-
veitenda, sem þekktar eru í
Skandinavíu, Þýzkalandi og
víðar, séu í öllum tilvikum
lokatakmark þeirra, sem taka
sér hugtakið atvinnulýðræði i
munn: Samstarfsnefnd er at-
vinnulýðræði, og öfugt.
Ég þykist þess fullviss, að
stór hluti atvinnurekenda í
landinu mundi fagna því mjög,
ef þessi túlkun á hugtakinu at-
vinnulýðræði yrði ráðandi í
vitund alls launafólks, ef unnt
væri að fá menn ofan af þeirri
firru að tvinna saman atvinnu-
lýðræði og félagshyggju — só-
síalisma.
Frá Noregi til íslands
Það er þegar ljóst, að ýmsir
atvinnurekendur hér og ein-
stök verkalýðsfélög hafa hug á
að koma á fót ráðgefandi sam-
starfsnefndum í stærri fyrir-
tækjum, og a. m. k. ein slík
nefnd hefur þegar verið sett
á laggirnar „til þess að koma
á og viðhalda góðum vinnuskil-
yrðum og vinnufriði . . . .“
(eins og segir í reglugerð sam-
starfsnefndarsamnings, sem
Sjómannafélag Reykjavíkur og
Eimskipafélag íslands hafa ný-
lega gert með sér.) Fyrirmynd-
in er sótt til nágrannalanda
okkar þar sem slíkar nefndir
hafa, samkvæmt samningum
milli verkalýðssamtaka og at-
vinnurekenda, starfað i meira
en tvo áratugi, auðvitað við allt
aðrar aðstæður og ekki sizt
aðra stjórnmálaþróun en þá
sem hér hefur átt sér stað. í
Noregi (svo dæmi sé tekið)
urðu samstarfs- eða fram-
leiðslunefndirnar til vegna
þrýstings verkalýðshreyfingar-
innar og viðurkenningar at-
vinnurekenda á nauðsyn fé-
lagslegs átaks til að efla at-
vinnulíf landsins eftir hörm-
ungar hernámsáranna og
styrjaldarinnar. í landinu var
verkamannastjórn, og Verka-
mannaflokkurinn hafði unnið
mikinn kosningasigur árið 1945,
sama árið og Alþýðusambandið
og Vinnuveitendasambandið
undirrituðu samninginn um
framleiðslunefndirnar. Pólitísk
og fagleg samtök (Verka-
mannaflokkur og Alþýðusam-
band) voru ein skipulagsleg
heild, og ríklsstjórnin gat með
ýmsum ráðstöfunum (skatta-
löggjöf, verðlagsákvæði) haft
áhrif á tekjuskiptinguna.4)
Kyrrstaða eða þróun
Auðvitað beinist áhugi at-
vinnurekenda hér sem annars-
staðar að því fyrst og fremst
að bæta með þessu móti nýt-
ingu vinnuaflsins og um leið
fjármagnsins (sem flestir eiga
raunar næsta lítið í) og auka
þannig gróða sinn af hvoru-
tveggja. Enginn mun neita því,
að „friðsamleg sambúð“ starfs-
fólks og stjórnenda á vinnu-
stað, það að hinir fyrrnefndu
hafi á tilfinningunni að hlust-
að sé á tillögur þeirra um ýmis-
legt sem betur má fara, t. a. m.
í sambandi við öryggismál og
aðbúnað á vinnustaðnum, geti
leitt til aukinna afkasta og
skárra ,,andrúmslofts“. Fyrir
því er aftur á móti engin trygg-
ing, að slíkt samstarf leiði til
bættra kjara starfsfólks í hlut-
falli við aukin afköst og aukna
framleiðni fyrirtækjanna, af
því einfaldlega að það er fyrir
utan verksvið samstarfsnefnda
af þessu tagi að fjalla um svo
„viðkvæm" mál. Þeim er hvorki
ætlað að hafa ráðgefandi né
ákvarðandi vald um, hvernig
ráðstafa skuli arðinum af
vinnu verkafólksins. — Það, að
starfsfólk fyrirtækja fái mál-
frelsi (í áheyrn eigenda) og til-
lögurétt um ýmis smærri mál,
sem óháð eru fjármálahlið
rekstrarins, má gjarnan kalla
fyrsta hænufetið í átt til þess
atvinnulýðræðis, sem hér er
verið að tala um, en þó því aS~
eins að ætlunin sé að halda
förinni áfram, að þeir, sem
semja um þessi sjálfsögðu
mannréttindi, líti á þá samn-
inga sem upphaf annarra og
veigameiri áfanga í lýðræðis-
átt. Jafnvel þó það kunni að
vera áform verkalýðsfélaga, þá
er ekki eins víst að atvinnurek-
endur séu á sömu skoðun. Það
hefur einmitt komið skýrt fram
i umræðum um samstarfs-
nefndir hér,5) að atvinnurek-
endasamtökin í landinu hugsa
sér þessar nefndir ekki sem
upphaf neinnar þróunar, held-
ur einmitt sem eins konar kall-
kerfi milli verkafólks og stjórn-
enda í fyrirtækjum, þar sem
einhliða ákvörðunarréttur (að
ekki sé minnzt á umráðarétt)
hinna síðarnefndu í öllum
málum sé óumdeilanlegur.
Brýnar spurningar
Það fer varla milli mála, að
það atvinnulýðræði, sem
„hentar“ atvinnurekendum,
þeim sem líta á vinnuaflið eins
og hverja aðra vöru, samrýmist
ekki því lýðræði sem er verka-
fólki efnahagsleg, félagsleg og
menningarleg nauðsyn. ■— Frá
sjónarhóli launþega hlýtur það
líka að vera fjarstæða (eins og
hér hefur áður verið minnzt á)
að ræða um atvinnulýðræði, án
þess að reynt sé að tengja slika
umræðu við aðra veigamikla
þætti, sem ákvarða kjör þeirra
og lífsafkomu. Sú mynd, sem
nú blasir við í efnahagslífi
landsins, og sú spurning á
hvern hátt launafólk geti með
tilstyrk samtaka sinna haft
áhrif á þá uggvænlegu þróun,
eru atriði, sem hér varða
miklu:
Hvers virði er launþegum
málfrelsi á vinnustað, sem eig-
endum þóknast aðeins að
starfrækja þegar þeim hentar?
(Nýlegt dæmi: Yfirvofandi
stöðvun Siglóverksmiðjunnar
þar sem atvinnuleysi yrði hlut-
skipti rúmlega 100 manns).
Hvers virði er launþegum
samningsréttur við atvinnurek-
endur um kaup og kjör, þegar
hin sjálfvirka svikamylla at-
vinnurekenda og ríkisvalds
(gengislækkanir, verðhækkan-
ir, atvinnuleysi) kvarnar jafn-
óðum niður ávinningana af
kjarabaráttu þeirra?
Geta launþegar látið sér
nægja að semja um mála-
myndatilslakanir i atvinnulýð-
ræðisátt sem milligjöf, þegar
verið er að færa valdið yfir at-
vinnutækjunum á erlendar
hendur — þegar verið er að
opna landið og auðlindir þess
fyrir ágangi erlendra auðfélaga
og hengja það aftan i markaðs-
og efnahagsbandalög Vestur-
Evrópu — þegar valdamenn
þjóðarinnar eru, í nánu sam-
starfi við erlenda aðila, en án
raunverulegrar vitundar þjóð-
arinnar, að leggja grundvöll að
þvi framtíðarþjóðfélagi, sem
landsmenn eiga að búa við
næstu áratugina? í þeim við-
ræðum, „samstarfsnefndum“
innlendra og erlendra aðilja,
eru efnahagsmál landsins rædd
af miklu meiri hreinskilni og
einurð en tíðkast í áheyrn
landsmanna sjálfra. Þar þekkj-
ast engin „viðkvæm" mál.
21