Samvinnan - 01.10.1970, Síða 34

Fulltrúar verkalýðsfélaganna (t. v.) og atvinnurelcenda við samningaborðið í kaupgjaldsdeilu jyrir nokkrum árum.
samvinnuhreyfingar verða að
hafa eðlileg rekstursskilyrði og
halda sínum hiut í samkeppni
við annan atvinnurekstur í
landinu. Það er ekki að jafnaði
hægt að iþyngja samvinnufé-
lögunum með rneiri tiikostnaði
en einkareksturinn ber. Vinnu-
deilur og kjaraágieiningur á
vinnumarkaðinum mega þvi
ekki verða til þess, að félags-
menn í verkalýðshreyfingunni
slaki á stuðningi sínum við
samvinnufélögin á viðskipta-
sviðinu.
Verkalýðshreyfingin á hins
vegar þá kiöfu á hendur sam-
vinnuhreyfingunni, að hún
reynist stuðningi félaganna í
verkalýðshreyfingunni vaxin,
að samvinnufélögin verði í far-
arbroddi til hagkvæmari vexZl-
unarkjara, og að samvinnufé-
lögin reynist heiðarlegir vinnu-
veitendur og til fyrirmyndar
um heilbrigðan atvinnurekstur.
í nágrannalöndum okkar á
samstarf samvinnuhreyfingar
og verkalýðshreyfingar sér víða
langa sögu, og i sérstökum
málefnasamningum þeirra á
milli eru lagðar leikreglur um
samskiptin. í Danmörku, Nor-
egi og Svíþjóð er gert ráð fyrir
því í heildarsamningum milli
samvinnuhreyfingar og verka-
lýðshreyfingar, að samvinnu-
félögin greiði sömu laun og
greidd eru i einkarekstrinum. í
Svíþjóð er t. d. af verkalýðs-
samtökunum litið á samvinnu-
reksturinn svipuðum augum og
opinberan rekstur. Síðan 1947
hafa verið ákvæði i samning-
um milli heildarsamtakanna
um það, eftir hvaða meginregl-
um skuli ákveða launin á
vinnumaikaði samvinnuhreyf-
ingarinnar, þ. e.:
1. Fyriitækjum samvinnufé-
laga skal ekki skylt að
greiða hærri laun eða bera
að öðru leyti hærri kostnað
vegna starfsfólks en einka-
fyrirtæki i sömu starfsgrein.
2. Þar eð gera verður ráð fyrir
að samvinnufyrirtæki séu
rekin með ekki rýrari ár-
angri en önnur fyrirtæki,
má það aldrei ske að þau
greiði lægri laun eða veiti
starfsfólki sínu lélegri kjör
en önnur vel rekin fyrirtæki
i sömu starfsgrein.
3. Samvinnufélögum ber í
samræmi við það að þau eru
fyrirmyndaratvinnurekend-
ur — berandi samkvæmt 1.
og 2. grein álíka mikinn
rekstrarkostnað og einka-
reksturinn — að leitast við
í samráði við stéttasamtök-
in að gera ráðstafanir til að
tryggja starfsfólki öryggi i
starfi og jafnframt góð
vinnuskilyrði.
Þótt þær reglur, sem gilda í
nágrannalöndum okkar, geti ef
til vill ekki i öllu átt við
óbreyttar miðað við þær að-
stæður og þá uppbyggingu sem
ríkir i hérlendum samvinnu-
rekstri, þá hygg ég að margt
megi læra af þeim gagnkvæma
skilningi og trausti, sem virðist
ríkja milli hinna skyldu hreyf-
inga samvinnumanna og
verkafólks hjá nágrönnum
okkar.
Hér á landi hafa samskipti
samvinnuhreyfingarinnar og
verkalýðshreyfingarinnar verið
ýmsum vandkvæðum bundin.
Er fyrstu kröfur verkalýðs-
hreyfingarinnar í kjaradeilun-
um koma fram, er oft ætlazt
til þess að samvinnufélögin
gangi að þeim þegar i stað og
helzt óbreyttum.
Samvinnuhreyfingin hefur
hins vegar þurft að gæta
rekstrarlegra sjónarmiða og
talið að ekki verði hægt að gera
ráð fyrir því að jafnaði, að
samvinnufélögin greiði hærri
laun, beri hærri tilkostnað en
annar atvinnurekstur.
Meðal annars af þeim ástæð-
um hefur samvinnuhreyfingin
mætt kröfum og verkfallsað-
gerðurn verkalýðshreyfingar-
innar með þvi að taka sæti við
hlið annarra vinnuveitenda í
kaupgj aldsdeilunum.
Ekki er auðvelt að gera sér
grein fyrir, hvað það er ná-
kvæmlega, sem veldur því að
hérlendis hefur ekki náðst það
samstarf og gagnkvæmt traust
milli samvinnuhreyfingar og
verkalýðshreyfingar sem rikir
í nágrannalöndunum.
Vil ég nefna þrjár orsakir,
sem ég tel að ráði hér nokkru
um.
1. Málefni samvinnuhreyfing-
ar og verkalýðshreyfingar
hafa með þeim hætti bland-
azt inn i átökin á hinum
pólitíska vettvangi, að
spurningin stendur ekki
einungis um það hvort sam-
starf sé mögulegt milli sam-
vinnuhreyfingar og verka-
lýðshreyfingar, heldur einn-
ig um það hvort hið póli-
tiska samstarf sé mögulegt.
2. Verkalýðssamtökin hér á
landi eru sundurleit. Það er
raunar enginn aðili, sem
getur komið fram fyrir
hönd verkalýðshreyfingar-
innar i heild og gert sam-
komulag við samvinnu-
hreyfinguna svipað þvi og
gert er á öðrum Norður-
löndum.
Miðstjórn Alþýðusam-
bands íslands getur ekki
gert bindandi samkomulag
fyrir aðildarfélög sín. Ailt
vald er í höndum hinna ein-
stöku stéttarfélaga, sem eru
á annað hundrað talsins í
landinu. Hlýtur þvi að vera
erfitt um vik að móta sam-
ræmda heildarstefnu um
samskipti verkalýðshreyf-
ingarinnar og samvinnu-
hreyfingarinnar.
3. Almenn félagsleg deyfð,
bæði innan samvinnuhreyf-
ingar og verkalýðshreyfing-
ar, veldur þvi að erfitt er að
fá hina einstöku félags-
menn til þess að taka þann
þátt i samstarfi, sem nauð-
synlegur er til þess að sam-
skipti hreyfinganna beri ár-
angur.
Að minu viti má í þessu
efni báðum um kenna, þ. e.
hinum einstaka félags-
manni og samtökunum
sjálfum, sem ef til vill gera
ekki nægilega mikið til þess
að upplýsa hinn almenna
félagsmann og glæða áhuga
hans til þess að taka á
ábyrgan hátt þátt i starf-
semi samtakanna.
Að lokum
Á því er enginn vafi að sam-
vinnuhreyfingin og verkalýðs-
hreyfingin búa yfir miklum
samtakamætti. Þessum kröft-
um er hægt að beita til hags-
bóta fyrir allan almenning í
landinu og þjóðfélagið i heild.
Samstarf samvinnuhreyfing-
ar og verkalýðshreyfingar fyrir
betri kjörum almennings verð-
ur hins vegar að vera rekið á
hlutlægum grundvelli og með
það í huga, að íslenzku at-
vinnulífi, vexti og viðgangi is-
lenzks atvinnurekstrar sé ekki
í hættu stefnt, heldur þróist
við eðlileg skilyrði.
Það er því von min, að sam-
skipti samvinnuhreyfingarinn-
ar og verkalýðshreyfingarinnar
og raunar allra aðila á hinum
íslenzka vinnumarkaði mótist í
æ ríkara mæli af faglegum og
málefnalegum vinnubrögðum
með bættan þjóðarhag að
fyrsta og síðasta markmiði.
Júlíus Valdimarsson.
32