Samvinnan - 01.10.1970, Síða 40

Vésteinn Lúðvíksson:
POLITISK 080
ríkisvaldið mismunaði rekstraraðilum svo
og einstaklingum.
Og' loks í þriðja lagi hefur ráðstöfun
frístundanna verið mikilvægt atriði, sem
haft hefur ótrúleg áhrif í félags- og
menningarmálum. Hér hefurverið um það
að ræða að tryggja það, að menn hag-
nýttu tómstundir sínar til aukins þroska
og þær yrðu uppspretta sannrar lífsfyll-
ingar, en yrðu ekki aðeins ávinningur
þess skemmtiiðnaðar sem drepur timann
og lætur mennina gleyma skyldum sínum
við sjálfa sig og samfélag sitt. Til að
vinna gegn slíkri öfugþróun hafa verka-
lýðs- og samvinnusamtök víða um
lönd sameinazt um verkefni i þessu efni,
komið á fót menningarmiðstöðvum, fé-
lagsheimilum, hótelum og veitingastöð-
um, sem glæddu vitundina um hinn fé-
lagslega þátt og hagnýttu tómstundirnar
öðrum þræði í þeim tilgangi.
Sænskir samvinnumenn telja eðlilegt
að skipta fræðslu- og menningarstarf-
semi i tvo meginþætti:
í öðrum þættinum er sjálf starfs-
mannafræðslan, sem skal byggja upp af
fj'órum verkefnum: 1) þjálfun og mennt-
un, 2) endurþjálfun og framhaldsmennt-
un, 3) sköpun tengsla milli starfsmanna
og félagsskapar, 4) skipulagning samtak-
anna sé miðuð við menn en ekki maskín-
ur.
í hinum þættinum er svo hin almenna
fræðslustarfsemi. Hún á líka að skoðun
Svía að byggjast upp af fjórum aðalverk-
efnum: 1) fræðslu um samvinnusamtök-
in og sköpun skilnings á eðli þeirra og
starfsemi, 2) sköpun skilyrða eða for-
sendu fyrir lýðræði samvinnufélagsskap-
arins, 3) almennri og viðtækri neytenda-
fræðslu, 4) skýringum og skilgreiningum
á stefnu og ályktunum samvinnusamtak-
anna um að beina þróun samfélagsins i
þá átt, sem þau telja æskilegt og er í
samræmi við grundvallarhugmyndir og
hugsjónir samtakanna.
Almenna fræðslustarfsemi ber að rækja
á fernan hátt: a) með útgáfustarfsemi,
b) með þvi að skapa aukin samskipti fé-
laga og utanfélagsmanna með fundar-
höldum, ráðstefnum, mótum og leshring-
um, c) með neytendafræðslu i fyrirtækj-
unum, verzlununum sjálfum, d) í fjöl-
miðlum, blöðum, útvarpi og sjónvarpi.
V.
Ég mun að lokum víkja nokkrum orð-
um að því sem kalla mætti verkefni nýrr-
ar félagslegrar og menningarlegrar sókn-
ar samvinnusamtakanna á fslandi.
í mínum huga eru þar fimm verkefni
brýnust, en þau eru þessi:
1) Reynt skal að skapa að nýju nána
samstöðu verkalýðshreyfingarinnar og
samvinnuhreyfingarinnar. Að mínu áliti
er ekkert verkefni stærra og mikilvægara.
2) Tryggja skal áframhaldandi útgáfu
menningar- og félagsmálatímarits í þvi
formi sem Samvinnan er nú. Slíkt rit er
andlit alþýðusamtakanna út á við og
mun þegar ár líða verða talið til afreka
að hafa átt hlut að útgáfu þess og menn-
ingarsókn.
3) Stofna skal félagsmálaskóla,
menntastofnun sem verði sameiginleg
I.
íslenzka er eitt þeirra mála sem enda-
laust geta myndað ný orð úr gömlum orð-
um, orðstofnum, rótum orða o. fl., þannig
að merkingar þeirra verði Ijósar hverjum
manni, án þess að grípa þurfi til útskýr-
inga og skilgreininga. Ef við höfum ein-
hverja hugmynd um hvað bátur er, og
einhverja hugmynd um hvað vél er, þá
þurfum við ekki á útlistunum annarra að
halda til að skilja merkingu orðsins vél-
bátur. Þetta hefur ótvíræða og augljósa
kosti, en líka ótvíræða galla, sem ætla
má að leynist viðar en hægt er að gera
sér ljóst í fljótu bragði. Það er tilgangur
þessarar greinar að sýna frammá það
með tveimur dæmum, að slík orð geta
logið. En tilgangurinn er lika sá að sýna
frammá að orð — orð sem slík — geta
verið pólitísk, jafnvel pólitísk lygi. Enn-
fremur sá að sýna frammá að pólitisk
lygiorð eiga fremur rætur sínar að rekja
til heimsskoðunar ákveðinna stétta en
rökrænnar hugsunar.
II.
Með heimsskoðun á ég við heildarskiln-
ing einstaklingsins á þvi sem hann álítur
vera tilveruna. Allir hafa sína heims-
skoðun. En heimsskoðun allra er ekki sú
sama. Heimsskoðun er margskonar einsog
uppruni hennar: hið félagslega og menn-
ingarlega umhverfi manna. Og enginn
verður sér útum heimsskoðun af eigin
vilja og rammleik. Heimsskoðun er mönn-
um að mestu innrætt af öðrum, oftast
á þann hátt að menn gera sér enga
grein fyrir að verið er að innræta þeim
heimsskoðun. Þegar einhver segir barni,
að það séu bara villimenn sem ekki borða
verkalýðssamtökunum og samvinnusam-
tökunum, en hlutverk hans að skapa
skilning á samfélaginu, einingum þess og
öflum, sem marka stefnu þess.
4) Samvinnusamtök landsins komi á
fót samvinnugarði, félagslegri og menn-
ingarlegri miðstöð. Þar á að vera fernt:
a) friðlýst stórt land, að rækt sé skyldan
að vernda sérstæða náttúru lands okkar,
b) félagsheimili, c) skólasetur, d) bóka-
safn og fræðileg aðstaða til rannsókna og
ritstarfa.
5) Sköpun áhugamannahópa i öllum
samvinnufélögum íslands, en það er
skoðun mín að nú sé tími til kominn, að
áhugamenn um samvinnumál og trún-
aðarmenn félaganna láti meira að sér
kveða.
Það er kvika í þjóðfélaginu allt í kring-
um okkur. Samvinnuhreyfingin á íslandi
á ekki að láta dýrmæt tækifæri, sem nú
kunna að bjóðast, ónotuð. 4
með gaffli, þá er sá hinn sami að inn-
ræta barninu hluta af heimsskoðun sinni,
sem það hefur hvorki þekkingu né dóm-
greind til að draga í efa. Það veitir þess-
um upplýsingum viðtöku án gagnrýni.
Sama gildir um allar „þekkingar“-full-
yrðingar, jafnt í smáu sem stóru.
Heimsskoðun hvers og eins mótast fyrst
og kannski vendilegast af heimsskoðun
þeirra sem annast uppeldi hans þegar
hann er að vaxa úr grasi, af heimsskoðun
foreldra og ættingja og ýmissa stofnana,
svosem barnaheimila, skóla og kirkju.
Síðar taka við fjölmiðlar o. fl. Heims-
skoðun einstaklingsins getur tekið breyt-
ingum svo lengi sem hann lifir, þó breyt-
ingarmöguleikarnir séu þvi meiri sem
hann er yngri.
Það er vitað með vissu, að heimsskoðun
manna er ólik eftir þvi hvar í stétt þeir
eru staddir. Hætt er við að heimsskoðun
ráðuneytisstjóra i Reykjavik sé í ýmsu
frábrugðin heimsskoðun verkamanns á
Raufarhöfn, þó þeir eigi vafalaust marga
grundvallarþætti sameiginlega. Jafnvel
fleiri grundvallarþætti sameiginlega en
ráðuneytisstjóri á Ceylon og ráðuneytis-
stjóri i Reykjavik annarsvegar, og verka-
maður i smáþorpi á Ceylon og verkamað-
ur á Raufarhöfn hinsvegar. Þetta orsak-
ast af því, að það er félagslegt umhverfi
manna sem að mestu mótar heimsskoðun
þeirra. Félagslegt umhverfi er mismun-
andi m. a. eftir stéttum og menningar-
heildum þeirra. Félagslegt umhverfi
verkalýðsstéttarinnar sem heildar er ekki
það sama og félagslegt umhverfi borgara-
stéttarinnar sem heildar, vegna þess að
efnahagur þessara stétta er ólíkur, og af
því leiðir að heimsskoðun verkalýðsstétt-
arinnar er ekki sú sama og heimsskoðun
borgarastéttarinnar. En það er ekki bara
að efnahagurinn sé ólikur, efnalegir
hagsmunir þeirra stangast á. Og þessir
mismunandi hagsmunir hafa áhrif á
mismunandi heimsskoðun hvorrar stétt-
ar um sig. Borgarastéttin lítur öðrum
augum á verkföll en verkalýðsstéttin, en
ekki einvörðungu vegna þess að félags-
legt umhverfi hennar er annað, heldur
líka af því að eiginhagsmunir hennar
gera henni ókleift að setja sig í spor
þeirra sem oftast heyja verkföll. Heims-
skoðun getur því að vissu leyti verið sá
múr sem heil stétt ver hagsmuni sína
með. Og einn steinn í þeim múr er rnálið,
talað og ritað. Og mál er m. a. orð, orð
í samhengi og samhengislaus, samsett orð
og ósamsett.
III.
Orðin vinnuveitandi og launþegi eru
ekki smiðuð á islenzku, heldur þýdd, eftil-
vill úr dönsku (arbejdsgiver — lönmod-
38