Samvinnan - 01.10.1970, Síða 51

Sigurður A. Magnússon:
JAPANSKA CNDRIÐ I:
Skopmynd jrá 1875, „Þróun
siðmenningar í Japarí', sem
sýnir Japani klœdda á vest-
rœna vísu innanum landa
sína í hejðbundnum kloeðn-
aði.
LAND ANDSTiEÐNA
Að fljúga frá íslandi til Japans í fáum
áföngum leiðina yfir Asíu er líkt og að
koma við á ólíkum timaskeiðum: frá nú-
timanum í Evrópu, til fortiðarinnar í
Indlandi og Thailandi, til framtiðarinn-
ar í Japan. Vitaskuld miðast þessi deiling
við skynjun Evrópumannsins og mundi
vafalaust horfa allt öðruvísi við Japana
eða Indverja. Hvað sem því líður, veitir
slik ferð furðugóða hugmynd um þau öfl
sem eru að verki i heimssögunni: annars-
vegar sljóleika, uppgjöf og glundroða
Indlands, hinsvegar órólega áhugasemi,
framtak og frábært skipulag Japans.
Maður stendur furðu lostinn frammi fyr-
ir þeim reginmun sem er á þessum tveim-
ur löndum, og ekki dregur það úr furð-
unni að rifja upp fyrir sér, að í stríðslok
var Japan ein blæðandi und, jafnvel enn
verr leikið en Þýzkaland. Bæði löndin,
Japan og Indland, eiga við geigvænlegt
fólksfjölgunarvandamál að etja, en með
yfirburðaskipulagningu eru Japanir að
leysa sitt vandamál á sama tíma og ind-
verska vandamálið virðist vera orðið ó-
leysanlegt. Hitt er svo allt annað mál og
mætti kannski verða okkur umhugsunar-
efni, að með öllum sínum stórkostlegu
framförum og verkmenningu eru Japanir
i heild ekki ánægðara fólk en hinir blá-
snauðu Indverjar. „Við erum döpur og
þunglynd þjóð,“ sagði ungur Japani við
mig og gaf þá meginskýringu á þung-
lyndinu, að þjóðin lifði yfirleitt við mjög
kröpp kjör, þráttfyrir allan uppganginn,
en orsökin liggur miklu dýpra.
Þriggja daga viðdvöl í Indlandi veitti
takmarkað tóm til að ganga úr skugga
um, hvort nokkuð hefði miðað áleiðis
undanfarinn áratug síðan ég gisti landið
síðast. Fátt benti til að svo væri. Fá-
tækrahverfin í útjöðrum Bombay eru
ólýsanlega ömurleg, sannkallaðir ösku-
haugar mannlífsins þar sem voninni er
úthýst einsog i Helviti Dantes. í Delhi
virtist ástandið vera illskárra, en sljó og
sinnulaus mannmergðin vakti manni
samt tilfinningu vonleysis og vanmáttar.
Betlararnir sýndu meira lífsmark en
flestir aðrir, og er engu líkara en betlið
ætli að reynast lífseigasti þátturinn í ný-
lenduarfi Bretaveldis — því samskonar
ásókn betlara gerði okkur síðar lifið leitt
í Hongkong. í Japan fyrirfinnst ekki betl,
hvorki sú tegund sem tiðkast á götum úti
né það löghelgaða betl sem fólgið er í
þjórfé fyrir veitta þjónustu.
f Thaílandi vorum við að ýmsu leyti
nær evrópskum lifnaðarháttum en í Ind-
landi, þó morgunsigling um síkin i Bang-
kok og hina fljótandi ávaxtamarkaði
þeirra væri í ætt við austurlenzk ævintýr
og safaríkur gróðurinn allt um kring
minnti á draumalönd eyðimerkurbúans.
En Japan reyndist vera hið raunveru-
lega undraland ferðarinnar — í allt öðr-
um skilningi en til dæmis Indland eða
Thaíland. Landið er ekki fyrst og fremst
furðulegt fyrir aldagamla lifshætti sina
og sérkennilega sögu, sem er þó hvort-
tveggja mjög svo áhugavert, heldur fyrir
það sambland af fortíð, nútið og framtíð
sem Japanir virðast lifa og hrærast í.
Þeir hafa ekki sagt skilið við trúarbrögð
feðra sinna, Sjintó og Búddadóm, þó þeir
iðnvæðist með örari og stórtækari hætti
en nokkur önnur þjóð sem sögur fara af.
Þeir skipa einungis hverjum hlut á sinn
afmarkaða stað, og skipulagshæfni Jap-
ana er viðbrugðið af öllum sem til þekkja.
Expo 70
Gott dæmi um sambýli fortíðar og
framtíðar í Japan er nýafstaðin heims-
sýning í Osaka, sem við skoðuðum nokkr-
um dögum áður en henni var lokað. Hin-
ir framsýnu fjármálahöldar i Osaka, sem
áttu þátt í að fjármagna sýninguna, voru
þess fullvissir, að hún yrði mikil féþúfa
og frábær auglýsing, og reyndust sann-
spáir i báðum greinum, en eigi að siður
þótti þeim rétt að fara að öllu með gát
frá öndverðu. Að morgni 15. marz 1967
— nákvæmlega þremur árum áður en
sýningin var opnuð — kvöddu þeir níu
Sjintó-presta til sérstakrar helgiathafnar
á fyrirhuguðu sýningarsvæði. Prestarnir
komu i sínum hvítu silkiskikkjum til
bambusskógarins, sem ryðja átti burt, og
hófu að lesa töfraþulur í þvi skyni að
hrekja burt andana sem höfðust við á
svæðinu. Með prestunum voru stúlkur
frá Stóra Ise-musterinu, sem frömdu
helgidansa til að blíðka andana og fá þá
til að flytja sig um set illindalaust. Tveir
prestar aðrir hófu sig til flugs i þyrlu og
stráðu hrísgrjónum og salti yfir fjögur
horn sýningarsvæðisins til að bliðka
anda, sem kynnu að hafa farið burt i
vonzku. Og til að vera fullkomlega örugg-
ir um velgengni heimssýningarinnar tóku
forseti sýningarnefndar, Taisó Ishízaka,
og samstarfsmaður hans sér reku i hönd
og grófu ýmsa helgigripi, sem sagðir eru
gagnlegir framliðnum öndum, svosem
brúðu, spegil, sverð, skjöld, verndargrip
úr jaði og gullpening. Þegar þessu var
lokið, birtist Sató forsætisráðherra á
sjónvarpsskerminum og ýtti á hnapp sem
olli mikilli sprengingu, með þeim afleið-
ingum að bambusskógurinn hvarf i einu
vetfangi, og jarðýturnar hófu að slétta
svæðið.
Þetta sambland hefðbundinnar hjátrú-
ar og nútímalegs framtaks er sagt ein-
kenna allt þjóðlíf Japana, og víst er um
það, að heimssýningin í Osaka, Expo 70,
bar vitni fjörugu samspili fortíðar og
framtíðar, þar sem framtíðin yfirskyggði
þó bæði nútíð og fortíð. Kjörorð sýning-
arinnar, „Framfarir og samræmi til
handa mannkyni“, var túlkað með marg-
vislegum og misjafnlega ljósum hætti í
skálum hinna ýmsu þjóðlanda, en í skál-
um japönsku stórfyrirtækjanna — svo-
sem Fuji, Hitachi, Mitsubishi, Toshiba,
Sanyo, Sony, Wacoal og Riccar — var
keppzt við að draga upp sem æsilegasta
mynd af tækjabúnaði framtíðarinnar, á
heimilum jafnt og vinnustöðum. Japanir
eiga það sammerkt við íslendinga, að
þeir ganga með sannkallaða tækjadellu.
Einstæð saga
Mótsagnirnar, sem Vesturlandabúinn
þykist sjá í fari Japana, bæði þjóðar og
einstaklinga, stafa ekki bara af vestrænni
„sjónskekkju“, þó hún kunni að eiga ein-
hvern þátt i viðhorfum hans, heldur eiga
þær líka upptök sin i einstæðri sögu Jap-
ana. Annarsvegar er „lótuslandið“ með
gróðurríka, ilmþunga, bragðsterka, blíð-
láta og hrottafengna hefð eyrikis sem í
hálfa þriðju öld var algerlega lokað um-
heiminum og erlendum áhrifum; hins-
49