Samvinnan - 01.10.1970, Síða 53

GuS hafði talað
í ágúst 1945, eftir að Híróshíma og
Nagasaki höfðu verið eyddar með kjarn-
orkusprengjum og Japanir höfðu form-
lega gefizt upp, var keisarinn talinn vera
eini aðilinn sem hefði myndugleik til að
færa þjóðinni boðskapinn um ósigurinn.
Hann steig það dæmalausa og i augum
Japana ótrúlega skref að koma framfyrir
þjóðina í útvarpi og hvetja hana til aga
og hlýðni við nýja húsbændur. Menn
skildu kannski ekki fullkomlega það sem
hans hátign var að segja, en guð almátt-
ugur hafði talað, og það nægði til þess
að hernámsliði Bandaríkjanna var tekið
með samstarfsvilja, sem í fyrstunni skaut
sigurvegurunum hálfgerðum skelk í
bringu. Hernámið stóð í sjö ár undir
strangri og árvökulli stjórn MacArthurs
hershöfðingja, en í apríl 1952 hlutu Jap-
anir aftur fullveldi sitt. Þá var löngu
hafin sú lygilega sókn til iðnþróunar og
efnalegra framfara, sem nefnd hefur
verið „japanska undrið“. Við hliðina á
því má segja að „þýzka efnahagsundrið“
blikni og sé alls ekki umtalsvert.
Á Meiji-skeiðinu, sem Japanir nefna
„endurreisnartímann“ og eru ákaflega
hreyknir af, var þjóðin altekin „evrópskri
hitasótt“ og apaði allt eftir Evrópumönn-
um, jafnt klæðaburð sem verktækni; en
eftir seinni heimsstyrj öld hefur takmark-
ið verið að verða „amerískari en Amerik-
anar“, og fullyrða fróðustu menn á sviði
efnahagsmála, að áður en þessi öld sé úti
muni Japan vera orðið mesta iðnaðar-
veldi veraldar.
Aldirnar, sem Japanir „misstu“ vegna
einangrunar frá umheiminum, hafa þeir
unnið upp með svo ótrúlegu framtaki,
skipulagi og afköstum, að Vesturlanda-
menn standa höggdofa gagnvart afrek-
inu. Því, sem iðnaðarþjóðir Evrópu og
Ameríku komu i verk á fjórum til fimm
öldum, komu Japanir í verk á jafnmörg-
um áratugum.
Þrennskonar viðbrögð
Ýmislegt það, sem kemur aðkomu-
manninum skrýtilega fyrir sjónir í Japan
nútimans, verður skiljanlegra þegar það
er skoðað í ljósi þeirrar miklu ögrunar
gagnvart hefðbundinni hugsun og lifs-
háttum, sem hin erlendu áhrif hafa falið
í sér. í grófum dráttum má segja, að við-
brögð Japana við erlendum áhrifum séu
þrennskonar. í fyrsta lagi eru þau gleypt
hrá og ómelt og leiða þá til allskonar
smekklausrar eftiröpunar á vestrænum
venjum, einsog þegar stuttfættir jap-
anskir kaupsýslumenn klæðast kjól og
hvítu með öðru tilheyrandi. Sá siður er
að vísu í rénun, en ýmsir aðrir hjákát-
legir siðir hafa komið i staðinn. í öðru
lagi eru viðbrögð Japana við erlendum
áhrifum þveröfug við þau sem nú voru
nefnd: þau eru fólgin í ósjálfráðri og af-
dráttarlausri afneitun á öllu sem er jap-
önskum hugsunarhætti framandi. Þessi
viðbrögð eybúans eiga sér upptök djúpt í
undirvitundinni og eru einatt samfara
tilfinningum sem eru heitari og ofsa-
fengnari en efni virðast standa til. í
þriðja lagi eru viðbrögðin fólgin í þeirri
heilbrigðu afstöðu að samsama hin er-
lendu áhrif innlendum arfi og auka
þannig fjölbreytni og frjómagn eigin
hefða.
Öll þessi þrennskonar viðbrögð hafa
átt sinn þátt í að móta höfuðborgina
Tókíó, sem er skemmtilegur og oft hríf-
andi óskapnaður. í einhverri hliðargötu
útfrá ysmikilli breiðgötu með nútíma-
verzlunum er ferðamaðurinn alltíeinu
kominn aftur í miðaldir: handverks-
menn og kryddsalar í örlitlum básum
meðfram strætinu önnum kafnir við
sömu iðju og feður þeirra, afar og áar í
marga ættliði, einsog tíminn hafi staðið
kyrr öldum saman.
Síðasta áratug hefur mannfjölgun i
Tókíó numið um fjórðungi milljónar ár-
lega, og er hún löngu orðin stærsta borg
veraldar með 13 milljónir íbúa. Þó er sú
tala hégómleg samanborið við það sem á
eftir að gerast á næstu fimm árum. Þá
er áætlað að samfelld byggð Tókíó og
Jókóhama verði orðin svo víðáttumikil
og mannmörg, að þar muni búa rúmar
28 milljónir manna.
Tókíó er fyrsta borg heims sem hefur
hraðlest á einum teini i förum milli flug-
vallar og miðborgar, en skólpleiðslur í
borginni eru mjög ófullkomnar og tak-
markaðar. í Tókíó er glæsileg neðanjarð-
arbraut og neðanjarðarmiðborg, hrað-
brautir af ýmsum gerðum, gerviskíða-
brekkur, loftkældir leigubilar, strætis-
vagnar og veitingahús, en götunöfn eru
þar naumast til og húsnúmer svo rugl-
ingsleg, að þau koma ekki að neinu gagni.
Borgin er samsett af 9 stórum og 25 minni
borgum ásamt 14 bæjum. Jarðskjálftarnir
1923 eyðilögðu mikinn hluta Tókíóborgar
og loftárásir í seinni heimsstyrjöld jöfn-
uðu 80% hennar við jörðu. En i hvorugt
skiptið virðist ráðamönnum borgarinnar
hafa borizt vitneskja um, að til væri
fræðigrein eða fyrirbæri, sem kallaðist
skipulag borga. Gömlu hefðinni var því
haldið: götunöfn sjást svo að segja
hvergi, og þá sjaldan hús eru númeruð,
fer röðin eftir því hvenær þau voru reist,
þannig að númer 5 stendur kannski við
hliðina á númer 193.
Að finna heimilisfang í Tókíó er við-
líka æsilegt (eða þreytandi) og að setja
saman púsluspil eða ráða krossgátu. Fyrst
er nauðsynlegt að finna Kú (bæjarfélag-
ið), síðan Tsjó (bæjarhverfið), og loks
Tsjóme (húsasamstæðuna). Svo biður
ferðalangurinn einhvern, sem kann hrafl
í ensku eða öðru skiljanlegu máli, að
þýða þessar upplýsingar fyrir leigubíl-
stjórann. Kannist hann ekki við bæjar-
félagið eða hverfið, treystist hann ekki til
að aka gestinum; en geri hann það, á
hann eftir að finna húsasamstæðuna og
húsið. Hann kemur þá gjarna við á ein-
hverri lögreglustöð í hverfinu, og geti lög-
reglan ekki greitt úr vandanum má
hringja til gestgjafans og biðja hann að
útskýra málið fyrir lögregluþjóni eða bíl-
stjóra. Ef allt um þrýtur er reynt að leita
til einhvers hrísgrjónasalans i hverfinu,
og venjulega getur hann leitt mann á
sporið.
Flestar verzlanir og önnur fyrirtæki í
Tókíó láta prenta litla uppdrætti af
hverfi sinu á eldspýtnastokka eða nafn-
spjöld.
Þessir kynlegu erfiðleikar við að finna
heimilisföng í Tókíó komu mér ekki siður
á óvart en sú uppgötvun í Moskvu fyrir
nokkrum árum, að þar er ekki til nein
opinber símaskrá sem sé tilgengileg al-
menningi og því nálega ógerningur að
finna símanúmer sem maður hefur ekki
aflað sér upplýsinga um með öðrum
hætti. ♦
Tókíó var að mestu lögð í rúst í seinni heimsstyrjöld.
Nú er Tókíó ein nýtízkulegasta borg í heimi með hraðbrautum, neðanjarðarbrautum og heilu neðanjarð-
arhverji undir miðborginni.
51