Samvinnan - 01.04.1971, Side 30

Kommúnur
Það er óþarft að rugla saman
erfðafræði og félagslegum fyr-
irbærum.
Hildur: Erum við ekki þarna að
blanda tveimur hlutum saman?
Þorbjörn: Jú, mér fannst þú
draga þetta inní umræðuna að
óþörfu.
Hildur: Finnst þér ekki að við
tökum öll þessi börn og setjum
þau i sambýlisform sem við
notuðum áður?
Steingrímur: Við notum þetta
form núna. Við notuðum allt
önnur form fyrir nokkrum ára-
tugum. Þá voru fjölskyldurnar
stórar.
Þorbjörn: Fjölskyldan á ís-
landi og öðrum löndum Evrópu
og Ameriku var stór. Það voru
að minnstakosti þrír ættliðir
og oft með fjarskyldari frænd-
um útávið, þannig að hvert
barn umgekkst miklu stærri
hóp og hafði tilfinningalegt
samband við miklu fleiri en
núna, þegar barnið hefur náið
samneyti svo að segja eingöngu
við foreldra sína tvo og systk-
ini, sem eru fá að jafnaði, ef
þau eru þá fyrir hendi.
Bjarni Bragi: Og afa og ömmu,
ef þau búa 1 Reykjavík.
Þorbjörn: Ef þau búa í Reykja-
vik hitta þau afa og ömmu ann-
að slagið.
BjarniBragi: Hérerlíkaþessað
gæta, að á öllum þessum ferli
stórfjölskyldu eða stórheimilis,
einsog ég vil heldur kalla það,
hefur alltaf verið réttarlegt og
félagslegt fjölskyldukerfi eins-
og við höfum það núna, sem
byggist á náttúrlegri afstöðu
milli tveggja einstaklinga, þ. e.
a. s. kynlægu sambandi, og það
hefur frá upphafi verið sam-
félagshugsjónin að þessir ein-
staklingar grói saman og haldi
ævilöngu sambandi, en slíti
ekki sambandinu. Þetta er ekki
bara kristilegt, heldur miklu
frumlægara.
Þorbjörn: Má ég rétt bæta við
nokkrum orðum um litlu fjöl-
skylduna sem er alltaf að
smækka. Kannski má túlka
þessar tilhneigingar til komm-
únulífs eða stórfjölskyldna sem
vott um sívaxandi þörf fyrir
breiðari og fjölbreytilegri til-
finningatengsl en þröngur
heimur smáfjölskyldunnar gef-
ur kost á. Þessi þörf kynni með
öðrum orðum að knýja fram
breytingarnar. En hvernig þró-
unin á eftir að verða, er svo
allt annað mál.
Hildur: Ef við tökum krakka,
sem eru í skóla, þá umgangast
þau geysistóran hóp, en við
giftinguna er þessu unga fólki
alltíeinu gert að búa með einni
einustu manneskju, sem það á
samkvæmt reglum samfélags-
ins aðeins að umgangast. Þetta
verður oft mjög erfitt, vegna
þess að hugsunarháttur og
venjur þessa fólks hafa mótazt
af félagsskap við stærri hópa.
Þetta er sérstaklega tilfinnan-
legt fyrir unga stúlku sem er
lok.uð inná heimilinu einsog
það væri klaustur. Ég held að
þetta sé ein orsök þess, að allt
er þetta að springa.
Geir: Það er engin mótsögn í
því, að fólk geti tengzt ævi-
löngu sambandi og samt búið
i kommúnu. Ég hef lesið um
nokkrar kommúnutegundir í
Bandaríkjunum, og þar er
þetta tiltölulega algengt.
Bjarni Bragi: Má ég spyrja
ykkur sálfræðingana: Hvaða
áhrif hefur það á börn í upp-
vexti að búa í kommúnu, ef við
hugsum okkur að hún sé tölu-
vert breytilegt samfélag, eins-
og hún hlýtur eðli sínu sam-
kvæmt að vera? Fólk er stöð-
ugt að koma og fara, gengi
breytist eftir efnahag þeirra
sem taka þátt í henni og eftir
tryggð og gæðum samfélagsins.
Samkvæmt eðli kommúnunnar
hefur enginn aðstöðu til að
byggja sig upp með sama hætti
efnalega einsog hjón gera
annars.
Geir: Þarna hugsar þú útfrá
því sem þú átt að venjast i
fjölskyldulífi. Það sem ég hef
lesið um kommúnur bendir til
að þær séu í fyrsta lagi talsvert
margbreytilegar, þannig að
ekki er hægt að lýsa þeim öll-
um eins. Eitt virðist vera meg-
inatriði: Það er miklu meiri
fjölbreytni en við eigum að
venjast, fleira fólk sem börnin
hafa náið samband við, þau
eiga miklu fjölbreytilegri vini
og leikfélaga, lífið í heild er
margbreytilegra vegna þess að
fólkið er mjög mismunandi að
uppruna og allri gerð. Allt ætti
þetta að hafa mikil og jákvæð
áhrif bæði á greindarþroska og
persónuþroskun yfirleitt.
Bjarni Bragi: En hvað um ör-
yggistilfinninguna? Þarf ekki
barn að hafa það á tilfinning-
unni, að til sé einhver vett-
vangur þar sem samkeppni er
ekki höfuðatriði, heldur að þau
geti verið undir vernd og hlífð?
Sá ævaforni kynþáttur var ná-
tengdur ævilangt, en þetta get-
ur verið meira breytilegt.
Sigurður: Hvaða samkeppnis-
form hefur kommúnan? Ég skil
ekki hvað þú ert að gefa í skyn.
Bjarni Bragi: Það er bara eins-
og á götunni. f stórum hópi eru
krakkar að vissu leyti i sam-
keppni.
Geir: Annað félagslegt ein-
kenni á kommúnum er það, að
þetta eru frekar litlir hópar
fullorðins fólks, yfirleitt svona
átta til tólf manns. Innra sam-
félagslegt atriði er það, að
samkeppni er eiginlega afskap-
lega lágt skrifuð, en þarna er
um að ræða samvinnu, þannig
að miklu minna er um alla
samkeppnishyggju heldur en í
hinu stóra, hefðbundna sam-
félagi.
Hildur: Nú er það þannig, að
hvernig sem við reynum að ala
upp börn, þá endurspegla þau
í athöfnum sínum og leikjum
einungis það sem fullorðnir
gera, bæði foreldrar þeirra og
aðrir. Þegar samkeppni kemur
upp í leik barna, eru þau að
apa félagslegt umhverfi sitt.
Það er tilgangslaust að reyna
að ala upp barn. Barn elst að
lokum upp þannig, að það tek-
ur eftir foreldrum sínum, ann-
aðhvort á jákvæðan eða nei-
kvæðan hátt.
Jónas: Hvar eiga þá börn að
spreyta sig?
Sigurðu-: Það er komin 50 ára
reynsla á betta í ísrael í kibb-
utzim, sem e u mjög fjölmenn-
ar kommúnur, og þar hefur
þetta gefizt sérstaklega vel.
ísraelar sjálfir telja þetta lang-
frjósamasta félagsform sem til
sé. Þarna hefur eignarréttur
verið afnuminn með öllu og
menn hafa allt sameiginlegt,
barnagarða, eldhús og matsali
o. s. frv.
Steingrímur: Þetta hefur verið
mjög gagnrýnt.
Sigurður: Má vera að þetta
þyki ekki nægilega hagkvæmt
efnahagslega, ég veit það ekki,
en ætli gagnrýnin komi ekki
fyrst og fremst frá þeim sem
hafa hina amerísku trú á
einkaframtaki og eignarrétti.
Steingrímur: Nei, þetta er líka
talið vera sálfræðilega þjak-
andi. Ég las grein um það á
dögunum.
Sigurður: Ég skal ekki bera
brigður á heimildir þínar, en ég
hef heimsótt nokkra þessara
samyrkjubúgarða með tíu ára
millibili og kannast ekki við
þessa sálrænu þjökun; öðru
nær: ég hef sjaldan hitt frjáls-
legra og glaðara fólk.
Ágúst: En hvernig var þetta
annars á stóru heimilunum hér
í gamla daga? Barn sem alið
var upp á mjög mannmörgu
heimili, var það ekki mest-
30