Samvinnan - 01.12.1972, Síða 37

Sigurður Líndal:
SJÓNVARP
VARNARLIÐSINS
OG LÖGIN
í LANDINU
1. Meginstefna í löggjöf um útvarps-
rekstur á íslandi.
Útvarp hafði ekki starfað lengi á fs-
landi, unz það varð nokkuð almenn skoð-
un, að ríkið ætti að hafa rekstur þess
með höndum. Varð sú og niðurstaðan,
þegar löggjafinn lét málið fyrst til sín
taka með setningu laga nr. 31/1928 um
heimild handa ríkisstjórninni til rikis-
rekstrar á útvarpi. Sú skipan mála, sem
þar var ákveðin, stóð í öllum höfuðgrein-
um til ársins 1934.
Með lögum nr. 68/1934 um útvarps-
rekstur rikisins, sem leystu hina elztu
útvarpslöggjöf af hólmi, var tekin upp
mun eindregnari ríkisrekstrar-stefna,
með því að 1. gr. laganna kvað á um
einkarétt ríkisstjórnarinnar til útvarps-
starfsemi, en slíkur áskilnaður hafði ekki
verið í lögum þeim, er áður giltu. Var
ákvæði laganna þar að lútandi orðað svo:
„Ríkisstjórnin hefir einkarétt til að
reka útvarp á íslandi.“
Stóð þessi grein til ársins 1966, en þá
var henni breytt þannig, að einkaréttur
ríkisstjórnarinnar var látinn ná til sjón-
varps. Var 1. gr. laganna um útvarps-
rekstur ríkisins nú orðuð svo:
„Ríkisstjórnin hefur einkarétt til að
reka útvarp (hljóðvarp og sjónvarp) á
íslandi“ (Lög nr. 88/1966).
Sömu meginstefnu er haldið í útvarps-
lögum þeim, er nú gilda, nr. 19/1971. Þar
er einkarétti til útvarpsrekstrar lýst svo
í 1. mgr. 2. gr.:
„Ríkisútvarpið hefur einkarétt á út-
varpi, það er útsendingu til viðtöku al-
mennings á tali, tónum, myndum eða
öðru efni, hvort sem er þráðlaust, með
þræði eða á annan hátt.“
Þegar þetta er haft í huga, þarf ekki
að leika neinn vafi á því, hver megin-
stefna hefur verið ríkjandi hér á landi
um útvarpsrekstur. Rikið hefur starf-
rækt útvarp frá upphafi að kalla og
lengst af haft einkarétt til þess.
2. Lagalegur grundvöllur sjónvarps-
stöðvar varnarliðsins til ársins 1971
Varnarlið Bandaríkjanna á íslandi hóf
starfsemi sjónvarpsstöðvar samkvæmt
/ grein þessari er leitazt við að svara þeirri
spurningu, hvort útvarpsrekstur varnarliðsins
— rekstur hljóðvarps og sjónvarps — sé í
samrœmi við landslög. Er niðurstaðan sú, að
svo sé ekki og beri því stjórnvöldum að ajtur-
kalla leyfi þau, sem veitt hafa verið.
Enda þótt grein þessi sé löng, mega menn
ekki álíta, að málið sé ýkja flókið. í reynd
er það ofureinfalt, en hlutaðeigandi stjórn-
völd hafa kosið að gera meira úr því en efni
standa til og því hefur reynzt nauðsynlegt að
rœða það itarlegar en ella.
Með því að ný útvarpslög voru samþykkt
á síðastliðnu ári, sem taka af allan hugsan-
legan vafa um einkarétt Ríkisútvarpsins, er
fullt tilefni nú — raunar brýn nauðsyn —
til að leiðrétta allt, sem úrskeiðis kann að
hafa farið um framkvœmd eldri útvarpslög-
gjafar, ekki sízt það, er lýtur að hljóðvarps-
og sjónvarpsrekstri varnarliðsins. Honum
verður nú aö koma í það horf, að fullnœgt
sé ótvírœðum ákvœðum landslaga.
Hér er höfuðáherzla lögð á lagalega hlið
málsins. Það álitaefni, hvort leyfa skuli varn-
arliðinu þessa starfsemi, er lítt rœtt. Því er
hins vegar haldið fram, að lagabreytingu
þurfi, ef hana eigi að leyfa framvegis.
Eins og áður sagði er málið einfalt lög-
frœðilega, en varpar hins vegar skýru Ijósi
á islenzka stjórnarhœtti og stjórnarfar. Marg-
umtalað „lögfrœðingaveldi" birtist og í dá-
lítið sérstöku Ijósi.
leyfi póst- og símamálastjóra frá 4. marz
1955, sem síðan var breytt 17. apríl 1966.
Ekki virðist sem gaumur hafi verið
gefinn að því, við hvaða lög leyfisveiting
þessi styddist, fyrr en árið 1966. Bar
málið að með þeim hætti, að Félag sjón-
varpsáhugamanna i Vestmannaeyjum lét
í júlimánuði það ár reisa á leigulóð Póst-
og símamálastjórnarinnar búnað til að
veita viðtöku sjónvarpsefni frá stöð
varnarliðsins og endurvarpa því til
manna í Vestmannaeyjum. Brá Ríkisút-
varpið nú hart við og krafðist lögbanns
við endurvarpi þessu, enda væri hér
gengið á einkarétt, sem því væri áskil-
inn i lögum. Gekk málið til Hæstaréttar
og í dómi, sem upp var kveðinn 4. nóv-
ember 1966, var tekið fram, að í þágild-
andi útvarpslögum nr. 68/1934 væru eng-
in ákvæði, sem heimfæra mætti sjón-
varpsrekstur varnarliðsins undir eða
endurvarp frá því. — Ber hér að hafa
í huga, að dómur Hæstaréttar var kveð-
inn upp, áður en lög nr. 88/1966 tóku
gildi, en samkvæmt þeim skyldi einka-
réttur Ríkisútvarpsins einnig ná til sjón-
varps, eins og fyrr var getið um.
Taldi Hæstiréttur í dómi þessum að
heimild til rekstrar sjónvarpsstöðvar
varnarliðsins yrði að sækja í 3. og 10. gr.
fjarskiptalaganna nr. 30/1941, en þau
lög væru yngri en útvarpslögin nr. 68/
1934 og heimiluðu ráðherra þeim, sem
fæn með póst- og símamál, að veita ein-
stökum mönnum, félögum eða stofnun-
urn rétt til að stofna og reka fjarskipta-
virki hér á landi.
Hafnaði Hæstiréttur kröfu Ríkisút-
varpsins um, að lögbann yrði lagt við
endurvarpsstarfsemi Félags sjónvarps-
áhugamanna í Vestmannaeyjum, með
því að Ríkisútvarpið væri ekki réttur að-
ili til að krefjast þess, heldur ráðherra
sá, sem færi með póst- og símamál.
Ríkisútvarpið hóf rekstur sjónvarps
með stoð í 1. nr. 68/1934, eins og þeim
hafði verið breytt með 1. nr. 88/1966. f
sama mund og Ríkisútvarpið hóf sjón-
varpssendingar sínar tilkynnti yfirstjórn
varnarliðsins, að hún yrði að takmarka
sjónvarpssendingarnar, og var af því til-
efni skírskotað til skilyrða, sem framleið-
endur sjónvarpsþátta settu fyrir því að
láta þá í té sjónvarpsstöð hersins.1)
Formlega má því segja, að aldrei hafi
reynt á það, hvort sjónvarpsrekstur
varnarliðsins hefði staðizt áfram eftir
gildistöku 1. nr. 88/1966 og allt þar til
útvarpslögin nr. 19/1971 leystu þau af
hólmi, en úr þessu má segja, að það
skipti ekki máli.
3. Lagagrundvöllur hlfóðvarps varn-
arliSsins
Hljóðvarp varnarliðsins er rekið sam-
kvæmt leyfi útvarpsstjóra frá 1. maí
1952. Þegar höfð eru í huga ákvæði þeirra
laga, sem gilt hafa um útvarpsrekstur á
íslandi og áður hafa verið rakin, er aug-
ljóst, að frá 1934 hefur enginn annar
haft heimild til að reka útvarp en ríkis-
stjórnin og frá 1971 Ríkisútvarpið sjálft.
Ef miðað er við gildistöku útvarpslag-
anna frá 1934, hefur aldrei verið heimild
til að víkja frá einkarétti ríkisstjórn-
arinnar eða Ríkisútvarpsins né held-
ur framselja hann. Er því ekki unnt
að sjá, að útvarpsstjóri hafi haft neina
heimild til að veita leyfið 1952. Virðist
því alveg ótvírætt, að leyfi þetta hafi
brotið í bága við lög þau, sem gilt hafa
um útvarp frá 1934.
Síðar verður nokkuð rætt, hvo t hljóð-
varp varnarliðsins kunni að hafa lög-
helgazt af öðrum ástæðum, svo sem fyrir
venju eða aðgerðarleysi stjórnvalda.
4. Hver er réttarstaSa hl|óðvarps og
sjónvarps varnarliðsins eftir gild-
istöku laga nr. 19/1971?
Um sjónvarp varnarliðsins gegnir
nokkuð öðru máli en hljóðvarp þess.
Eins og fyrr er rakið komst Hæstiréttur
að þeirri niðurstöðu 4. nóvember 1966, að
heimildina yrði að sækja í fjarskipta-
lögin nr. 30/1941. Sennilegt má telja, að
1. nr. 88/1966 hafi kippt þeirri heimild
brott, þegar þau gengu í gildi skömmu
eftir að dómur féll í Hæstarétti, en ekki
er ástæða til að fjölyrða frekar um það,
úr því sem komið er.
29