Samvinnan - 01.12.1972, Side 53

Engar sÖnnur hafa veríð, né verða, færð-
ar á það að þörf sé á fimm flokkspóli-
tískum dagblöðum til að halda uppi
nauðsynlegum fréttaflutningi og umræðu
um þjóðmálin — hvað þá að frásögn og
umræða annarra viðfangsefna eigi eða
þurfi að mótast meir og minna af póli-
tískum hagsmunum og afstöðu blaðanna.
Hér með er i rauninni komið að öðru og
meira máli sem ekki er kostur að ræða
nánar: hvort núverandi flokkakerfi sam-
svari í raun og veru pólitískri skoðana-
rnyndun í landinu. Og hvort aðrar skoð-
anir manna skipist í kerfi af þeirra
pólitísku skoðunum. Eða er fyrirfram
sjálfgefið að svo sé?
Ekki náði sú hugmynd fram að ganga
að sinni að upp væru teknir beinir fjár-
styrkir til dagblaðanna. En aukin var
ýmiskonar opinber fyrirgreiðsla fyr-
ir blöðunum. 1969 hafði það meðal annars
áunnizt í þessu efni að ýmsar opinberar
stofnanir höfðu aukið rnjög blaðakaup
sin og tekið var að greiða dagblöðunum
fyrir ýmsa þjónustu sem þau höfðu áður
látið opinberum aðilum (eða lesendum
sínum) í té án endurgjalds. Hagur blað-
anna mun þó sizt hafa batnað á þessum
árum: undanfarnir krepputímar, vaxandi
dýrtíð þjarmaði að þeim eins og öðrum —
og við hafði bætzt samkeppni sjónvarps
á auglýsingamarkaðnum.6)
Upp úr samkeppni sjónvarpsins var
mikið lagt í útvarpsumræðu sem þá fór
fram snemma árs um hag blaðanna. Þar
var m. a. sagt berum orðum að fjárhagur
Morgunblaðsins mætti nú ekki tæpara
standa vegna þess hve auglýsingatekjurn-
ar hefðu minnkað. Þetta kemur þegar í
ljós ef litið er á meðfylgjandi yfirlit yfir
efnishlutföll blaðanna (1). Árið 1966 voru
auglýsingar Morgunblaðsins 333 dálkar
vikuna 1/7—17/7, 41% af öllu efni blaðs-
ins, en vikuna 18/2—23/2 1969 aðeins 260
dálkar, 29% af efninu. Þetta er auðvitað
með þeim fyrirvara sagt sem gildir um
allar þessar athuganir: að vel má vera
að hvorugt úrtakið veiti alveg rétta hug-
mynd um efnishlutföll blaðsins hvort ár-
ið um sig. En kynlega var samt mikill
munur á auglýsingamagni Morgunblaðs-
ins þessar tvær vikur sem hending hafði
báðar valið til athugunar — og kom
jafnframt alveg heim við upplýsingar
og augljósar áhyggjur blaðsins sjálfs út
af minnkandi auglýsingatekjum.
Árið 1972 var sjónvarp víst áreiðanlega
komið upp í vana. Og hvort sem auglýs-
ingar í sjónvarpi hafa aukizt eða minnk-
að með árunum voru til muna meiri aug-
lýsingar í Morgunblaðinu vikuna 11/4—
16/4 en hin fyrri ár, 466 dálkar, 36% af
öllu efni blaðsins.
í ár hefur ekki verið ýkja mikið rætt
um hagi blaðanna. En í ársbyrjun hófst
samvinna fjögurra blaða um rekstur
offset-prentsmiðju, og voru þrjú blöð,
Alþýðublaðið, Tíminn og Vísir prentuð
þar þegar athugun þessi var gerð, en
Þjóðviljinn var í þann veginn að hefja
offset-prentun. En þetta tæknilega ,,for-
skot“ mun ekki endast minni blöðunum
til frambúðar: Morgunblaðið mun einnig
hefja offset-prentun i nánustu framtíð.
Enn er fullsnemmt að spá í það hver á-
hrif hin nýja tækni hefur á stöðu og
rekstur blaðanna. En augljóst virðist að
minni blöðin eigi allt að vinna á auk-
inni samvinnu sín í milli í framtiðinni.
III. Ábendingar — engar niðurstöður
Áður en lengra er haldið er vert að
taka það alveg skýrt fram að þær at-
huganir sem hér er lýst eru engan veg-
inn nein „fræðileg“ úttekt á efni né efn-
ismeðferð blaðanna enda verður hér eng-
um „niðurstöðum“ lýst. Þær tölur sem
hér eru birtar eru í bezta falli til ábend-
ingar — eins konar vísitölur um efni
blaðanna.
Hvert blao var tekið til athugunar eina
viku i senn, dagana 11/7—17/7 1966, 18/2
—9/3 1969 og 10/4—16/4 1972. Var til að
byrja með reynt að koma máli á efnis-
magn og tegundir efnisins í hverju blaði
um sig. En engu sinni var um ræða rétt-
valið úrtak blaðs til athugunar enda réðst
athugunartíminn af hendingu hverju
sinni.7) í öðru lagi var flokkun og taln-
ingu efnisins engan veginn stefnt að
smásmugulegri nákvæmni, heldur látið
nægja að greina nokkra helztu efnis-
flokka, allt efnið, texti, myndir og fyrir-
sagnir, talið i einu lagi og heilum dálk-
um. Og tímans vegna var þess litill kost-
ur að sannprófa talninguna eftir á. Kann
einhver ónákvæmni að stafa af mistaln-
ingu ekki síður en hinni ónákvæmu taln-
ingaraðferð.8)
Þegar þessar athuganir voru gerðar
var stærð blaðanna sem hér segir:
Alþýðublaðið var 12—16 bls. að stærð á
dag, alls 80 bls. 1966, 92 bls. 1969. 1972
kom blaðið aðeins út fimm daga vikunn-
ar, 12 bls. að stærð auk 8 bls. „helgar-
auka“, alls 68 bls.
Morgunblaðið var 164 bls. 1966, 24—32
bls. á dag. 1969 var það 180 bls. umrædda
viku, 1972 var blaðið 232 bls. að stærð,
32 bls. daglega, en tvöfalt að stærð á
sunnudegi, auk 8 bls. aukablaðs um í-
þróttir. Lesbók blaðsins er ekki meðtal-
in.
Tíminn var 96 bls. að stærð, 16 bls. á
dag 1966, en 88 bls. 1969. 1972 var blaðið
108 bls. að stærð, 16—20 bls. á dag. Fylgi-
rit Timans, Sunnudagsblað og íslendinga-
þættir, eru ekki meðtalin.
Vísir var 16 bls. á dag, 96 bls. á viku
bæði árin 1966 og 1969. 1972 var blaðið
116 bls. að stærð, 16—20 bls. á dag.
Þjóðviljinn var í stærra broti en hin
blöðin, leturflötur sem næst 40x32 cm, 6
dálkar á síðu. Blaðið var 62 bls. að stærð
1966, 66 bls. 1969, 68 bls. 1972, 10—12 bls.
á dag.»)
í talningu efnisins hér á eftir er ekkert
tillit tekið til þess munar sem áður var á
dálkhæð blaðanna — Alþýðublaðið um
það bil 34 cm, Tíminn og Vísir 36 cm,
Morgunblaðið 39 cm. Eftir að offset-
prentun kom til er leturflötur allra
blaðanna hinn sami, um það bil 39x25
cm. En áður lét nærri að hver síða, 6
dálkar í Þjóðviljanum svaraði til 7 dálka
i Alþýðublaðinu.
Hvað sem liður ónákvæmni og öðrum
annmörkum efnistalningarinnar að öðru
leyti ætti þeirra að gæta jafnt gagnvart
öllum blöðunum í þeim athugunum sem
hér fara á eftir. Tilgangur þeirra vár
ekki annar en leiða í ljós einfaldar og
meðfærilegar „vísitölur“ um efnisval
blaðanna, helztu flokka og hlutföll efnis-
ins í hverju blaði fyrir sig og öllum í
senn. Augljóslega eru hér ekki sagðir
nema „sjálfsagðir hlutir“, — en því er til
að svara að annars staðar hefur ekki ver-
ið reynt til að koma á þá máli og töl-
um.
Án efa mætti komast að nákvæmari
niðurstöðum um efnið með nákvæmara
úrtaki blaðanna til athugunar, nákvæm-
ari greiningu efnisins og talningarað-
ferð. En það er ekki þar með sagt að
slíkar niðurstöður mundu hrófla í neinu
sem máli skiptir við þeim hlutfallstölum
sem hér eru birtar né ályktunum sem
sanngjarnlega má draga af þeim.
IV. Auglýsingar, útbreiðsla, afkoma
Lauslega úttekt á dagblöðunum er
sjálfsagt að byrja með Morgunblaðinu.
Hvað sem dýrðinni liður er mátturinn
þess á meðal blaðanna.
Meðfylgjandi yfirlit, töflur 1—2, um
efni, stærð og upplag blaðanna, veitir
nokkurn veginn skýra mynd af yfirburð-
um Morgunblaðsins yfir hin blöðin.
Morgunblaðið er og hefur lengi verið
prentað í um það bil helmingi stærra
upplagi en þau blöð sem næst því kom-
ast (2) og blaðið er nákvæmlega
helmingi stærra en næststærstu blöð-
in samkvæmt þessu úrtaki (l).10) Af
samanlögðum eintakafjölda allra dag-
blaðanna er upplag Morgunblaðsins
nær helmingur. Auglýsingar í Morgun-
blaðinu eru 5—6 sinnum meiri en í Al-
þýðublaðinu og Þjóðviljanum, 2—3 sinn-
um meiri en í Tímanum og Vísi. Eftir-
tektarvert er að yfirburðir blaðsins virð-
ast hafa aukizt á þeim árum sem þessar
athuganir taka til. Auglýsingar i Morg-
unblaðinu hafa aukizt mun meir en aug-
lýsingar Tímans, sem eitt hinna blaðanna
sýnir umtalsverða aukningu á auglýsing-
um 1972. Þótt hin blöðin hafi stækkað,
öll nema Alþýðublaðið, hefur Morgun-
blaðið stækkað mest. Af samanlögðu upp-
lagi blaðanna er hlutur Morgunblaðsins
nú meiri (45%) en var 1969 (42%) eða
1966 (40%) samkvæmt þeirra eigin upp-
lýsingum.
Annars staðar er talið að auglýsingar
þurfi svo vel sé að nema 30—50% af efni
blaðs nema e. t. v. hinna útbreiddustu
kvöldblaða.11) Morgunblaðið er eitt um
það hér á landi að halda þessu hlutfalli.
Vafalaust mætti gera sér nánari grein
fyrir auglýsingamarkaði blaðanna með
því að greina sundur auglýsingarnar eft-
ir efni þeirra, en hér er þess ekki kostur.
En það hygg ég að slík greining mundi
fyrst og fremst sýna yfirburði Morgun-
blaðsins í því nær öllum efnisflokkum.
En í öðrum blöðum gætir lítið sem ekki
sérhæfingar í auglýsingum — að undan-
skildum smáauglýsingum Vísis sem frá
fornu fari eru haldreipi blaðsins á aug-
lýsingamarkaðnum.
Sjálfsagt er varlega treystandi þeim
tölum sem hér eru tilfærðar um upplag
blaðanna (2) nema e. t. v. hinum síðustu.
Um upplag og útbreiðslu þeirra eru eng-
45