Samvinnan - 01.12.1972, Síða 56

unda og hefur fengið einkarétt á birtingu
efnis frá erlendum blöðum (Observer,
New York Times) og fréttastofnunum.
Þetta er annars svipað efnisval og tíðkazt
hefur í Tímanum, og þar hefur Þórarinn
Þórarinsson lengi skrifað greinar um er-
lend málefni („erlent yfirlit") en Þor-
steinn Thorarensen skrifar vikulega grein
i Vísi („föstudagsgreinin"). Að öðru leyti
fer fjarska lítið fyrir frumsömdu efni af
þessu tagi í blöðunum, og sjálft Morgun-
blaðið hefur engum eigin höfundi um al-
þjóðamál á að skipa. Það segir sig sjálft
að velvalið þýtt efni er blöðunum fjarska
nytsamlegt, enda beinlínis óhjákvæmi-
legt við okkar kringumstæður. Hitt er að
minnsta kosti jafnsatt að oft er efnis-
val tilviljunarkennt, þýðingar óvandaðar,
en hið þýdda efni auðfengið og vel séð
til uppfyllingar í blöðunum.18) Hér skal
hætt á þann sleggjudóm að handahóf og
lítilþægni í efnisvali, sbr. slúðurfréttirn-
ar, og fjarska bágbornar þýðingar, svo að
textinn verður þegar verst gegnir öld-
ungis óskiljanlegur, auðkenni alltof mik-
ið af erlendu frétta- og greinaefni blað-
anna.
Morgunblaðið ætlar erlendum fréttum
mest rúm og leggur mesta rækt við efnið
— forgangur þeirra í Morgunblaðinu um-
fram önnur blöð kemur þegar fram af
því að blaðið hefur að jafnaði erlendar
fréttir í fyrirrúmi á forsíðu sinni. Reynd-
ar slær Þjóðviljinn einnig upp erlendum
fréttum á forsíðu þessa viku, öllum um
stríðið í Víetnam, og helgar erlendum
fréttum og frásögnum verulegt rúm (5).
En oft virðast erlendar fréttir tilviljunar-
kenndar í Þjóðviljanum og einatt litkaðar
af pólitík blaðsins í enn rneira mæli en
gerist í hinum blöðunum. Beinar erlendar
fréttir eru óverulegar í Tímanum (4).
Vísir flytur næstmestar erlendar fréttir
og þýddar fréttafrásagnir að staðaldri
(„að utan“) (7). En fréttirnar eru fjarska
stuttaralegar og blaðið leitast vitanlega
við að flytja aðrar fréttir en morgun-
blöðin.
Vitaskuld má segja, samkvæmt þessu,
að Morgunblaðið sé eitt blaðanna lesandi
til að fylgjast með erlendum tíðindum frá
degi til dags. En yfirburðir þess á þessu
sviði eins og svo mörgum öðrum stafa
einkum af stærð þess: blaðið getur ætlað
erlendu fréttunum meira rúm en hin
blöðin án þess það verði á kostnað
annarra efna sem blaðið kýs að rækja.
Hitt hefur ekki orðið enn sem komið er
að neitt minni blaðanna tæki upp sam-
keppni við Morgunblaðið á þessu efnis-
sviði: með því að sérhæfa sig í flutningi
erlendra frétta, frásagna og fréttaskýr-
inga.
Hér hefur einkum verið rætt um efnis-
val blaðanna, magn og hlutföll efnisins.
Hitt má auðvitað segja: að það sé með-
ferð þeirra á efni sínu sem mestu skipti.
Til að ræða að gagni efnismeðferð blað-
anna þyrfti híns vegar miklu nánari at-
hugun þeirra en hér er til að dreifa. En
vera má að í vali og meðferð hins inn-
lenda fréttaefnis megi greina einhvern
eðlis- eða minnsta kosti stefnumun
þeir?:a.
Þá mætti er til vill segja sem svo að
Morgunblaðið stefni að því að flytja
mestar og ýtarlegastar fréttir, bæði inn-
lendar og erlendar, neyta stærðar og
annarra yfirburða sinna til þess að vera
raunverulega alhliða fréttablað, Tíminn
leggi frá fornu fari mesta rækt við inn-
lend fréttaefni og þá sér í lagi málefni
bænda og samvinnuhreyfingarinnar, en
Þjóðviljinn auðkennist af áhuga sínum
á félags- og verkalýðsmálum ásamt póli-
tískum uppslætti fréttanna. Vísir leggur
mest upp úr bæjarfréttum og kostar sem
síðdegisblað kapps um að vera „fyrstur
með fréttirnar“, segja þær í stuttu máli,
ljóst og læsilega. En Vísir er líka eina
blaðið sem segja má að temji sér sér-
stakan „fréttastíl" — sem blaðinu er
reyndar oft og einatt álasað fyrir.
Af Alþýðublaðinu er saga sér í lagi.
Svipbreytingar blaðsins á umliðnum ár-
um eru vísast fróðlegar um þá örðug-
leika sem við er að etja á hinurn þrönga
blaðamarkaði og úrræði sem reynd eru
við þeim. Og víst er að Alþýðublaðið hef-
ur um langt skeið búið við enn örðugri
fjárhag, minni útbreiðslu og auglýsingar,
verri starfsaðstöðu en hin blöðin.
Árið 1966 virtist Alþýðublaðið aðhyllast
í meginatriðum sömu sjónarmið um efnis-
val og meðferð efnisins og hin blöðin.17)
Þá birti blaðið t. a. m. erlendar fréttir,
þýddar fréttafrásagnir og greinar um al-
þjóðamál í viðlíka mæli og önnur blöð
ásamt sínu innlenda fréttaefni. Eins og
önnur blöð helgaði það þjóðmálum mest
rúm af greinaefni sínu — þótt þá þegar
væri þýtt svokallað skemmtiefni álíka
mikill hluti af efni blaðsins. En 1969 var
veruleg breyting orðin á Alþýðublaðinu.
Það birti þá miklu minni innlendar frétt-
ir en önnur blöð og svo sem engar erlend-
ar fréttir né fréttaskýringar. Aðalefni
þess var erlendar frásagnir „til skemmt-
unar og fróðleiks" ásamt með innlendu
„frétta-“ og afþreyingarefni í viðlíka
sniðum, áherzla lögð á léttilega meðferð
efnisins. Bæði að efni og útliti var blaðið
að þokast nær háttum erlendra kvöld-
b'aða — enda var útkomutími þess brátt
færður fram á daginn, og kom blaðið út
síðdegis næstu þrjú árin.
En þessi tilraun rann brátt út í sand-
inn — hvort sem úthald brast að fylgja
henni eftir eða aðrar ástæður komu til.
Ekki tókst að marka Alþýðublaðinu sér-
stöðu á blaðamarkaðnum, sem tryggði
blaðinu aukna útbreiðslu né auglýsingar.
Hefði þó átt að vera hægara að keppa við
Vísi einan um lausasölu síðdegis en um
áskriftir við þrjú morgunblöð sem öll
voru meiri fyrir sér en Alþýðublaðið. En
með tilkomu offset-prentunar 1972 varð
Alþýðublaðið morgunblað að nýju. Það er
nú minna en áður, 12 síður á dag, og
kemur aðeins út 5 daga vikunnar. Nú er
þjóðmálum, venjubundinni flokkspólitík,
helguð ein síða daglega, en annars mest
lagt upp úr innlendum fréttum og bæjar-
fréttum og erlendu slúðurefni, einatt
fjarska óvönduðu, í stórum stíl til upp-
fyllingar, kvöldblaðssnið á efnismeðferð
og umbroti (6).
Hin mikla rækt sem, blöðin leggja við
ýmiskonar afþreyingarefni, gleggst í Al-
þýðublaðinu og Vísi, þótt sömu viðhorf
setji einnig svip á önnur blöð, stafar
sjálfsagt sumpart af því að hér er um
að ræða fjarska ódýrt, auðfengið efni.
En það er lika ljóst að blöðin telja þetta
vísan veg til útbreiðslu og almennings-
hylli. Nú er fátt vitað með vissu um raun-
verulegan hag og afkomu blaðanna, en
svo mikið er víst að upplag Alþýðublaðs-
ins er a. m. k. komið niður undir hugsan-
legt lágmark starfhæfs dagblaðs. Takist
raunverulega að rétt við hag blaðsins með
minnkun þess, sérhæfingu efnisins, slík
sem hún er, samfara pólitík þess, bættri
rekstursaðstöðu með tilkomu hins nýja
prentverks án þess að veruleg aukning
útbreiðslunnar komi til — þá má einnig
spyrja sem svo hvort fyrirfram sé úti-
lokað að ná árangri með viðlika sérhæf-
ingu, einbeitingu blaðs að áhugaverðara
og vandaðra efni og vinnubrögðum en
tíðkast t. a. m. í Alþýðublaðinu. En til-
raunir í þá eða þvílíka átt eru ekki gerð-
ar í blöðunum, neinu þeirra.
Það er harla fátítt í öllum blöðum að
fiéttir og frásagnir þeirra nái dýpra en
nemur yfirborði hinna daglegu tíðinda, að
blöðin taki af eigin rammleik upp tiltek-
in mál eða málefni til sjálfstæðrar með-
ferðar, einbeiti sér að könnun og skýringu
fréttaefna. Viðtalsform er fjarska algengt
á blaðafréttum og frásögnum. En að öll-
um jafnaði er blaðaviðtal undirorpið
sjónarmiði þess sem við er rætt — rétt
eins og stjórnmálaskrif blaðanna eru fyr-
irfram ofurseld flokkapólitík þeirra. Hér
er vitaskuld komið að sama efni og þegar
áður rætt var um fréttaval blaðanna og
hina miklu fyrirferð á fljótfengnu þýddu
efni: aðferð þeirra að efninu stuðlar
einnig að fjarska keimlíkum svip þeirra
sín í milli frá degi til dags og ári til árs —
eins og betur mun koma í ljós þegar vík-
ur að pólitík blaðanna.
VI. Einkum um pólitík
Auk hinna daglegu tíðinda fjalla blöð-
in auðvitað reglulega og ýtarlega um
þjóðmálin. Eins og sjá má á 8du töflu
eru greinar um „þjóðmál" um það bil
þriðjungur af greinaefni einnar viku í
flestum blöðum, og flest fjalla þau enn-
fremur nokkuð um „menningarmál".
Annað greinaefni er of sundurleitt, of
litið af hverju tagi til að það nái máli á
einni viku, 7—14% af öllu greinaefni
blaðanna, allra nema Morgunblaðslns.
Meira en þriðjungur af greinarúmi Morg-
unblaðsins þessa viku er lagt undir önn-
ur efni en fréttaefni, þjóðmál og menn-
ingarmál. Auk afmælis- og minningar-
greina voru viðtöl, ferðaþættir og grein-
ar um tækni og vísindi efni sem verulega
fór fyrir í efnisyfirliti vikunnar (3).
Til þjóðmálaefnis blaðanna er hér í
fyrsta lagi talinn allur pólitískur mál-
flutningur þeirra í forustugreinum og
öðrum pólitískum fastadálkum, ennfrem-
ur þingfréttir og ræður flokksmanna á
þingi eða í borgarstjórn eða eigin sam-
komum flokksins, og loks allar aðrar
greinar um efnahags-, atvinnu- og fé-
lagsmál o. s. frv., málefni Reykjavíkur-
borgar og annarra sveitarfélaga, og um
stjórnmál almennt. Hávaðinn af þessu
efni þeirra er jafnan eftir flokksmenn
48