Samvinnan - 01.03.1986, Blaðsíða 5

A hverju byggist samvinnustarf?
Samband íslenskra samvinnufélaga var upphaf-
lega stofnaö til þess aö annast fræöslumál fyrst
og fremst. Menn gerðu sér Ijóst, að ef hinni ungu
hreyfingu ætti að takast að skjóta rótum í íslensku
þjóðlífi, þyrfti fyrst að gefa landsmönnum kost á að
kynnast grundvellinum, sem starfið skyldi síðan byggt
á. Þetta tókst svo giftusamlega, að hugsjónin fagra um
samvinnu og samtakamátt fór eins og eldur í sinu um
landið - og kaupfélög voru stofnuð í hverju byggðar-
lagi á fætur öðru.
Frumherjarnir höfðu vissulega erindi sem erfiði á
björtum bernskuárum samvinnumanna. Þeim tókst að
lækka vöruverð um þriðjung; þeim tókst að hrekja
erlenda og oft illræmda selstöðukaupmenn úr landinu;
þeim tókst að auka sjálfstraust þjóðarinnar og bjart-
sýni; þeim tókst að blása henni í brjóst trú á mátt sinn
og megin - og leggja þar með hornstein að fullveldi
hennar og síðar sjálfstæði.
Árið 1906 skrifaði Sigurður Jónsson á Ystafelli,
fyrsti ritstjóri og fyrsti erindreki samvinnumanna,
eftirfarandi:
„Á síðasta aðalfundi fjelagsins var samþykkt að
sambandsfjelagið kæmi áfót „tímariti um kaupfjelags-
málefni, er jafnframt sé málgagn fyrir hvers konar
samvinnufjelagsskap". Hjer er verklegt viðfangsefni
fyrir fjelagið, hversu sem um það fer í framtíðinni."
Á þessari tilvitnun sést, að fyrsta eiginlega verkefni
Sambandsins var að stofna Samvinnuna. Og það fór
ekki ver um það „verklega viðfangsefni" en svo, að
tímaritið hefur fylgt hreyfingunni síðan og komið út
samfleytt í áttatíu ár.
Á þetta er minnt að gefnu tilefni hér og nú.
En Samvinnan hefur aðeins verið einn hlekkur í
fræðslustarfi samvinnumanna, sem er jafngamalt
hreyfingunni. Umsvif þess hafa verið misjafnlega mikil
um dagana og farið eftir efnum og aðstæðum, en þó
mest gildismati stjórnenda á hverjum tíma. Blóma-
skeið fræðslumálanna hefur að öllum líkindum verið
á sjötta tugi þessarar aldar, en þá hafði Sambandið
með höndum umfangsmikla útgáfustarfsemi og lagði
drjúgan skerf til íslenskra menningarmála. Það rak
Norðra, eitt af stærstu bókaforlögum landsins, og
íslendingasagnaútgáfuna, en starfsemi hennar telst
mesta átak í alþýðlegri útgáfu á þjóðararfi vorum. Og
auk Samvinnunnar var á þessum árum stofnað
tímaritið Heima er best, sem síðar var selt til Akureyrar
og lifir enn góðu lífi, og ennfremur blaðið Hlynur, sem
starfsmenn tóku upp á sína arma, þegar ákveðið hafði
verið að leggja það niður.
„Nú er hún Snorrabúð stekkur," kvað Jónas Hall-
grímsson.
Já, frumherjar samvinnustarfs á íslandi náðu skjót-
um og undraverðum árangri. En þeir gengu líka
skipulega til verks og kunnu að greina kjarnann frá
hisminu: Fræðslustarfið hlaut að koma fyrst, því að
allar athafnir byggðust á árangri þess.
Nú eru nýir tímar, segja menn, en þó á þetta enn
við á okkar dögum. Grundvallarhugsjónin er hin sama,
þótt aðstæður allar séu gjörbreyttar frá því sem áður
var. Á þetta var þung áhersla lögð, þegar samvinnu-
menn gáfu sjálfum sér nýja stefnuskrá á aldarafmæli
hreyfingarinnar 1982, en í henni segir meðal annars
svo:
„Styrkur samvinnufélaganna byggist að verulegu
leyti á því að félagsmönnum fjölgi og nýir komi til
starfa. Samvinnuhreyfingin telur nú sem fyrr höfuð-
nauðsyn á öflugu fræðslustarfi í því skyni að ná fram
þeim efnahagslegu og félagslegu markmiðum sem
hún hefur sett sér.“
Öflug fræðsla er forsenda blómlegs samvinnustarfs.
Því minni áhersla sem lögð er á fræðslustarfið, því
færri verða formælendur Sambandsins og kaupfélag-
anna og því kraftlausari mótstaðan á vígvelli þjóðmál-
anna, þar sem barist er fyrir ólíkum skoðunum og
lífsviðhorfi.
Nú fremur en nokkru sinni fyrr er Sambandinu
lífsnauðsyn að rækja fræðsluskyldu sína sómasam-
lega og gegna því meginhlutverki, sem stofnendurnir
ætluðu því í upphafi.
Með því móti tekst best að treysta undirstöðu
samvinnustarfs á íslandi.

5