Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.03.1924, Blaðsíða 82

76
Tímarit íslenskra samvinnufélaga.
orð af dugnaði hans í embættisfærslu, fjármálaþroska og
mannúðarstarfsemi hans, að hann þótti sjálfkjörinn til
þess að rétta við fjárhag þjóðarinnar. Fjárhagur Frakk-
lands hafði síður en svo batnað á stjórnarárum Lúðvíks
15. þegar Lúðvík 16. tók við ríkjum, gerði hann Turgot að
fjármálaráðherra 1774. Hann sýndi konungi fram á, að
stjórnin yrði að forðast nýjar lántökur, spara útgjöldin
eftir megni og lækka skattana. Hann sá, að gjaldþol þjóð-
arinnar var að þrotum komið. Til þess að efla það, þurfti
að rétta við atvinnuvegina, færa skattana niður og breyta
atvinnulöggjöfinni. Konungur varð steini lostinn af undr-
un, þegar fj ármálaráðherrann sagði honum, að herinn og
hirðin yrði að draga úr útgjöldunum. Turgot var mjög
einráður, og fór sínu fram, þótt hann mætti megnri mót-
spyrnu hjá samverkamönnum sínum og hirðgæðingum
konungs. I þau tvö ár, sem hann hafði fjármálin á hendi,
rak hver nýungin aðra. Hann lét koma upp fyrirmyndar-
búi á mörgum þjóðjörðum. Tíundin og ýmsir skattar voru
færðir niður. Skylduvinnan numin úr lögum. Skylduvinn-
unni til opinberra vega var létt af bændum. í stað þess
var stofnaður sérstakur sjóður; áttu efnaðri stéttirnar að
gjalda til hans og skyldi honum varið til vegagerða. Turgot
reyndi að draga úr sérréttindum aðalsmanna á ýmsum
sviðum. Iðnfélögin voru bönnuð, og reglugerðir þeirra úr
gildi numdar. Kornverslunin innan ríkisins var gefin
frjáls, korntollar afnumdir og kornforðabúrin bönnuð. Var
þá efnaðri stéttunum nóg boðið. Kornmangarar, klerka-
stéttin og aðallinn lögðust á sömu sveif til þess að velta
Turgot úr sessi. Varð hann að láta af embætti. Eftirmað-
ur hans kollvarpaði öllum umbótum hans. Turgot varði
því, sem eftir var æfinnar, mest til .ritstarfa. Honum auðn-
aðist ekki að bæta fjárhag ríkisins. Sparnaðurinn í þjóð-
arbúskapnum vóg ekki upp á móti lækkun á tollum og
sköttum. það kom honum ekki á óvart. Hann vissi hvað
hann vildi, og trúði því öruggur, að stefna sín væri sú eina
rétta, er gæti bætt hag þegnanna og reist við fjárhaginn,
áður en lyki. Hann vildi leiða þjóðina á braut mannúðar,