Andvari - 01.07.1960, Síða 85

andvaiii
SKÁLDSKAPUIl OG VLRULHIKI
179
arri, og það því síður sem jalnvel nöfnin
sjáli bregða vísindalegum blæ yfir listina,
sem er í raun og veru eðli hennar andstætt.
Hinir svonefndu „ismar" eru ekki annað
L’n lauslegar nafngiftir á margbreytilegu
°g ósamkynja innihaldi, eða réttara sagt
óreytingu, eins konar vaxtarþróun, sem
greinist jafnt og þétt sundur í ný og ný
f°rm, nýjar stefnur, nýjar tilraunir. Það,
sem listamönnum nútímans er sameigin-
legt, er fyrst og fremst hin djúpa andlega
°ró, tilfinningin fyrir þvingandi nauðsyn
þess að móta nýja mynd og tala nýrri
tungu, svo að blindir fái sýn og daufir
^eyri, nauðsyn þess að vara oss við yfir-
t'ofandi dauðans hættu, vekja oss til við-
Urkenningar á nýrri aðstöðu mannsins í
tilverunni. En hér upphefst ósamkomu-
1;tgið. Ein stefnan vekur oss ugg með
S1nni botnlausu svartsýni, önnur er bjart-
sýn og trúir á framfarir, sumir vilja venda
Jistinni aftur að uppsprettum guðsdýrkun-
ar> til guðshugmyndarinnar, aðrir reyna
að vekja manninn til ábyrgðar með því að
svipta hann öilu athvarfi í því yfirnáttúr-
lega, enn aðrir sverja rökfræðilegri efnis-
^yggju trúnaðareiða. Ein stefnan leitar
iistrænnar tjáningar í formleysi og tak-
'Harkalausu óræði, önnur reynir vitandi
Vlts að binda markmið og leiðir listarinnar
vjð félagslega þjónkun mönnum til handa.
látum alit þetta eiga sig. Hvenær sem
einstakur listamaður gerir tilraun til að
jja sinn hluta af viðfangsefninu, stendur
nann einn uppi í heimi takmarkalausra
niöguleika og verður að bjarga sér sjálfur
111 cð sínum eigin ráðum og hyggjuviti, og
glíma hans við viðfangsefnið hlýtur óhjá-
vVmmilega að fjarlægja hann frá allri
samleið við aðra. Það leiðir af því, sem ég
let áður sagt um hlutskipti listamannsins,
að það að taka vissa afstöðu, komast að
‘•kveðinni sannfæringu, hlýtur að fela í
Sei nauðsyn þess að hverfa frá henni aftur.
M'rrstaða og endurtekning er dauðadóm-
ur yfir allri list, og listamaðurinn getur
ekki verið trúr neinu öðru en sannleik-
anum í sinni eigin iist. En þegar hinar
breytilegu stefnur hafa gert sitt gagn, cru
leystar upp og gleymdar, þegar tíminn
hefur fjarlægt lilutina og skipað þeim
þann sess, sem þeim hæfir, þá sannast
það alltaf, að hið verðandi gildi í hinni
nýju list er hið sama sem var í þeirri
gömlu.
En ef þetta er satt, kunna menn að
spyrja, hvar er þá að leita hins nýja? Elvar
er þróunin í listinni? Aðeins það, að hægt
er að spyrja þannig — og þannig er oft
spurt — það sýnir tilhneigingu til að
blanda saman list og vísindum með þvi
að flytja þróunarhugmyndina yfir á svið,
þar sem hún á alls ekki heima. Einstakur
listamaður getur tekið mannlegri og list-
rænni þróun, en listin sem heild þekkir
enga þróun og ekkert takmark. Sé litið
sem snöggvast aftur í tímann, sjáum vér
brátt, að ekki er til nein hreyfing frá lægri
formum til hærri forma í listinni. Hella-
málningar steinaldarmanna tala sama
máli sem nútíðarmálverk, og hver vill
nefna mér nútímaskáld, sem kemst í hálf-
kvisti við Shakespeare í mannskilningi,
margbreytileik hugarflugsins, auðlegð
máls og krafti? Vér búum í dag við önnur
lífsskilyrði en Shakespeare, aukin þekk-
ing á náttúruöflunum hefur skapað oss
viðfangsefni og ráðgátur, sem hann þurfti
ekki að glíma við •— enda þótt hann hafi
grunað og órað fyrir sumum þeirra — en
í ölium aðalatriðum sjáum vér spegilmynd
af oss sjálfum í hans mynd, allt vort líf í
gleði og sorg, ást og hatri, veldi og van-
mætti, ótta, von og örvæntingu. En við
sjáum fleira, sem við könnumst við. Skáld-
Iieimur Shakespeares skýrir að nokkru
fyrir oss eðli listarinnar, hreyfingu henn-
ar eða hringrás, hvernig hún hverfur aft-
ur í sjálfa sig, stöðug endurtekning sömu
hluta, sömu yrkisefna, en alltaf í nýjum