Andvari - 01.01.1953, Blaðsíða 29

ANDVAIU
Á mótum gamals tíma og nýs
25
allt hið sama og um hin, sem fyrr voru nefnd. En þó þau yrði
skammvinn öll nema BókmenntafélagiS og BiblíufélagiS aS nafn-
inu til, höfSu þau aS vísu allmikiS menningargildi á sínum tírna,
aS frá töldu Ósýnilega félaginu, sem varla var nokkru sinni
annaS en nafniS tómt. Hér er þess ekki kostur aS víkja ýtar-
lega aS þróun samtaka og félagsstarfs meS þjóS vorri á 19. öld.
En þó sú saga greini einnig frá margháttuSum vonbrigSum, mis-
tökum og ósigrum, mætti samt vera, aS ýmsum yrSi þá ljósara,
hvert gildi samtök og félagsstarf hafa haft i viSreisnarbaráttu
þjóSarinnar, í fjárefnum, menningarmálum og stjómmálum. En
því var forsaga þessa máls stuttlega upp rifjuS, aS ljóst mætti
verSa, aS arfur fortíSarinnar undir þessa grein var í raun og
vem enginn, engra sigra aS minnast, engan stofn á aS yrkja. I
raun réttri var þjóSin í þessum efnum engu betur á vegi stödd
1835 en á dögum Skúla fógeta. Hún hafSi ekki enn uppgötvaS
né sannaS mátt samtakanna. Samt átti hún þennan mátt, hann
blundaSi aSeins meS henni og beiS þess, aS einhver yrSi til þess
aS vekja hann til starfs og dáSa.
En svo lítiS sem þjóSin þekkti til félagsstarfs, samtaka, hafSi
hún enn minni kynni af fjánnagni. ÞaS var í raun og veru naum-
ast til í landinu. ÞjóSin hafSi búiS lengi viS sívaxandi fátækt. Alla
einokunaröld, frá upphafi 17. aldar, vom atvinnuvegir hennar
meS þeirn hætti, aS auSsöfnun gat hvergi til greina korniS. Menn
gátu ekki ríkir orSiS, aSeins misjafnlega snauSir. I lok 16. aldar
eimir aS vísu eftir af auSi fárra ætta, er átti rætur aS rekja
aftur til 14. og 15. aldar og var haldiS nokkuS viS meS tengdum
°g mægSum þessara ætta sín á milli, en urn 1700 er mjög fariS
aS saxast á þann auS. Jafnvel auSsæld biskupsstólanna er í fá-
tækt snúiS úr því dregur fram um 1750. Frá fornu fari var auS-
safni einstakra manna og stofnana variS í fasteign, í jarSir, aS
langmestum hluta. Þetta var í sjálfu sér eSlilegt, enda fomt og
þrautreynt úrræSi til þess aS geyma fé og ávaxta. MeS þjóS,
sem lifSi aS langmestum hlut af landbúnaSi, myndi aS réttu lagi
engin eign tryggari vera. En svo bregSast krosstré sem önnur.