Andvari - 01.01.1947, Side 69

ANDVAHl
Við Oddastað
65
mundi hafa verið ails óí'róður um reglur heimspekinga, varð-
andi gerð réttra ályktana, og þó ályktað svo skarplega sem
víðfrægt er orðið um eðli eldgosanna í sambandi við trúar-
skiptin árið 1000. Hinn nútímalærði rökfræðingur hafði ekki
áttað sig á, að menning íslendinga hafði náð miklum þroska,
lika við að móta skarpar ályktanir, áður en nokkur bókfræði
var til stuðnings í landinu.
En þegar ísland hafði verið byggt um allianga stund, bár-
ust hingað ineð kristindóminum áhrif frá skólaiðju suðrænna
þjóða. I Odda, Haultadal, Skálholti og Hólum, í klaustrunum
og á heimilum óþelcktra bænda og presta var stunduð bókleg
iðja, sem mun til efsta dags varpa ljóma á ísland og íslenzku
þjóðina. Fornmenningin öll var bundin við íslenzkar byggðir,
dreifbýli og staði, þar sem fólkið blandaði saman heimilisvinnu
og andlegum störfum. Eftir siðskiptin voru skólaheimili
biskupssetranna að vísu fátækleg og vanrækt af hálfu hinna
erlendu valdamanna, sem stjórnuðu íslandi. En þrátt fyrir allt
héldu biskupssetrin alla stund megineinkennum hinna fyrstu
skólaheimila, Odda og Haukadals. Sveitastörf og andleg vinna
béldust í hendur. Guðbrandur Þorláksson, Brynjólfur Sveins-
°n, Jón Vídalín og síðustu biskuparnir í Skálholti, Finnur
°g Hannes, báru með störfum sínum óvefengjanlega vitnis-
burð um menningareinkenni íslenzkra bvggða. Á Bessastöð-
oni unnu Björn Gunnlaugsson og Sveinbjörn Egilsson vísinda-
íeg afrek, sem hafa varanlegt gildi, samhliða kennslu og sveita-
búskap. Við þau skilyrði fæddust upp á Bessastöðum tvö af
höfuðskáldum íslendinga, Benedikt Gröndal og Grímur
Thomsen.
Það má fullyrða, að fyrstu tíu aldirnar, sem ísland var
hyggt, hafi menning þjóðarinnar algerlega verið tengd sveita-
hfi og heimilisstörfum bænda. Skáld þjóðarinnar, rithöfundar
°g þeir listamenn, sem bókfestu á skinn og pappír hin and-
*egu verðmæti, hafa allir verið búsettir í sveitum og unnið að
nieira og minna leyti likamleg störf við búskap, samhliða and-
legri iðju. Fræðimenn hafa þá sögu að segja, að með undarleg-
um og mjög óvenjulegum hætti hafa nálega allir íslendingar,