Andvari - 01.01.1947, Page 70

66
Jónas Jónsson
ANDVARl
sem borið hafi af í andlegum efnum, verið mótaðir af sveita-
störfum og andlegri vinnu. Öll sú menning, sem íslenzka
þjóðin getur talið sína eign, er órjúfanlega tengd við Odda-
stað, Haukadal og þúsund önnur minna þekkt sveitaheimili.
Þessi einkenni íslenzkrar menningar eru mjög óvenjuleg. I
þeim löndum, sem íslendingar gista nú á döguin, til náms
eða á ferðalögum, er aðstaðan gagnólík. Þar er sjaklan um
mikla andlega starfsemi að ræða í dreifbýli. í flestum öðrum
löndum er það mál, sem sveitafólkið talar, fábrotið og fram-
burður oft með áberandi lýtum. Brezk skáld, Bernhard Shaw,
H. G. Wells og margir aðrir, hafa í gamansömum, en þó sann-
sögulum skáldverkum, lýst hinum gífurlegu erfiðleikum sveita-
manna og verkamanna í borgum stóru landanna við að nema
orðaforða og tungutak hins bókmenntaða hluta borgarbúanna.
Sérkennileiki þessara mála hér á landi er svo furðulegur, að
með þéttbýlismyndun síðari áratuga hefur orðið vart við
átakanleg málsspjöll, þar sem mest gætir margmennis áhrifa.
í hinu unga íslenzka þéttbýli er byrjað að gæta þeirrar and-
legu hnignunar, sem hefur einkennt erlent öreigalif Allmörg
ungmenni í þéttbýlinu islenzka tala nú hrognamál („slang“)>
hafa lítið vald yfir orðaforða tungunnar og bera móðurmálið
fram með átakanlegum vanmáttarmerkjum. Hér er um að
ræða stórfellt hnignunarfyrirbrigði, sem ekki hefur verið veitt
nægileg eftirtekt fram að þessu. Hér er um að ræða upphaf
á úrkynjun, sem getur leitt til þess, að íslendingar hætti að
geta talizt sjálfstæð menningarþjóð. Stóru og ríku þjóðirnar
geta, ef til vill, staðizt þá þrekraun að hafa mikið af andlegu
undirmálsfólki meðal borgaranna. En íslendingar eru of fáif
til að geta staðið einir og óstuddir meðal þjóðanna, ef þeir
glata þeirri andlegu ræktun og manngöfgi, sem hcfur einkennt
landsfólkið í meira en þúsund ár.
Áður en lengra er farið í þessu efni, þykir hlýða að gera
stutt yfirlit um það, hversu háttað hefur verið uppvexti og
æskuáhrifum nokkurra andans manna, sein fæðzt hafn
upp hér á landi á 19. og 20. öld. Skal þá fyrst vikið að ljóð-
skáldunum. Bjarni Thorarensen óx upp í Fljótshlíð, BólU'