Kirkjuritið - 01.09.1976, Blaðsíða 58

stök að framsetningu, stíl og innihaldi,
a3 enginn sanngjarn gagnrýnandi
myndi efa, hvernig svo sem hann kann
að líta á einstök orð út af fyrir sig, að
hér endurspeglast hugsun eins ákveð-
ins og mjög einstæðs kennara.
Og þó gefa þessi guðspjöll oss ekki
alhliða og endanlega mynd af kenn-
ingu Jesú. Allt annað sjónarhorn ríkir
í ritverki, sem vér höfum ekki minnst
á enn: Jóhannesarguðspjalli. Það hef-
ur einlægt verið talið yngst þeirra fjög-
urra, þótt raunar sé mjög líklegt, að sá
aldursmunur sé minni en máli skiptir.
Það hefur líklega séð dagsins Ijós
kringum 100 e. Kr., eða kannski nokkru
fyrr. Til forna töldu menn, að Jóhann-
es Zebedeusson væri höfundurinn, en
hann var einn af nánustu lærisveinum
Jesú. Það kann svo að vera, en þó er
ýmislegt, sem mælir því sterklega á
móti. Ljóst er, að þetta guðspjall er
miklu frumlegri smíð en hin. Stíllinn er
mjög persónulegur, áreiðanlega runn-
inn fremur undan rifjum höfundar sjálfs
en Jesú. Hann tekur í efnisvali tillit til
lesenda sinna. Það gera höfundar
hinna guðspjallanna að vísu líka. En
lesendur Jóhannesar voru menntaðir
heimsborgarar grískir. Mjög líklega er
guðspjallið skrifað í Efesus.
í framsetningu sinni á kenningu
Jesú styðst Jóhannes við aðferð, sem
kemur menntuðum, grískum lesendum
alls ekki á óvart. Plató varð fyrstur til
þess að beita henni, er hann varðveitti
kenningu Sókratesar, meistara síns, í
samtölum, sem eru smíð hans sjálfs
og merkt hans eigin stíl, sem ómögu-
legt er að líkja eftir, og gefa þó öllum
öldum síðan sannfærandi mynd af
þessum einstæða manni, Samtölin í
Jóhannesarguðspjalli, sem eru hin
mesta völundarsmíð, bera svip af hin-
um grísku, heimspekilegu samtölum-
Og þó rekumst vér hér á orð, sem
koma kunnuglega fyrir sjónir. Sum
þeirra eru hin sömu og í hinum guð-
spjöllunum, þótt þau séu að vísu nokk-
uð öðru vísi orðuð, af því höfundurinn
á sér sitt sérstaka tungutak og þýðir
stundum öðru vísi úr arameískunni en
hinir guðspjallamennirnir. Auk þess
verður þess vart, þegar grannt er
skoðað, að í ræðunum og samtölunurn
er hann að útskýra, samkvæmt eigin
hugsanagangi og skilningi, það sem
fólgið er í ummælum, sem hinir guð-
spjallamennirnir hafa haldið til haga-
Allt bendir þetta til þess, að höfundur
hafi sótt efni sitt í sömu sagnhefð og
hinir. Þessi hefð hefur áreiðanlega
haft meira inni að halda en það, sem
vér eigum varðveitt í guðspjöllunum-
í Jóhannesarguðspjalli eru geymd um-
mæli Jesú, sem sýna oss nýjar hliðar
á kenningu hans, sem verður lítið sem
ekki vart í hinum guðspjöllunum. Þessi
ummæli geta vegið þungt að því er
varðar heildarmyndina. Óskynsamleg4
væri að horfa fram hjá þeim, þótt fullr-
ar aðgæslu sé þörf, eigi að nýta þau
í stranglega sögulegri rannsókn.
Hingað til höfum vér aðallega beint
sjónum að því efni guðspjallanna, sem
snertir kenningu Jesú. Þessari kenn-
ingu hefði mátt koma á framfæri í form'
safns af Jesú-orðum. Slík söfn eru til.
þótt þau séu nokkuð yngri en gu^'
spjöllin, og sennilegt er, að guðspja1'3'
mennirnir hafi haft aðgang að áþekk-
um orðasöfnum. Hitt er Ijóst, að slíkar
orðaskrár hafa ekki fullnægt þörfum
hins kristna samfélags, því að ritin
216