Kirkjuritið - 01.09.1976, Blaðsíða 68

eða til þess að sannfæra og vinna
samþykki áheyrandans. Sem dæmi má
nefna líkingarorðið eða kenninguna
„hestur sjávarins" eða samlíkingu ævi
manns við sjóferð í misjöfnu veðri eða
tilraun til þess að skýra úrslit alþingis-
kosninga með því að segja frá líkum
kosningaúrslitum í eldri kosningum. i
þessum dæmum byggist samlíkingin á
einhverjum sameiginlegum þætti eða
þáttum. Þeir eru í sömu röð taldir og
dæmin þessir: mistök í messunni og
viðkomandi verkefni, skynding hugsun-
ar og eldingar, hraðgengi samgöngu-
tækis, skips og hests, velgengni ogerf-
iðleikar, sem skiptast á í sjóferðum og
á æviskeiði flestra manna, og loks t. d.
hlutfall atkvæða í kosningum. Þessi
sameiginlegi þáttur er venjulega
nefndur þriðji liður samanburðarins
(tertium comparationis). Þar sem hann
er fyrir hendi, er hægt með kunnugu
dæmi að veita frekari skilning eða
reyna að rökstyðja skoðun um það,
sem er minna þekkt af áheyrandanum.
Þótt oftast sé um einn þátt að ræða,
þá geta þeir verið fleiri sameiginlegir
í málefni og mynd.
Hér verður ekki greint frá umræð-
um fræðimanna um margbrotið eðli
líkingamáls, en algengt er að flokka
líkingamál eftir því, hvort myndin er
sett í stað þess, sem lýsa skal. Hið
síðara gildir að nokkru um líkingarorð-
ið eða kenninguna um skipið, þar sem
hestur var settur fyrir skip. En oft
kemur eitt orð í stað annars, án þess
að af því verði ráðið, hvert málefnið
er, en þá er venjulega byggt á venju
í líkingamáli málsamfélagsins. Myndin
verður nánast tákn, t. d. þegar orðið
hirðir er notað um prest. Þegar fleiri
226
slík myndræn tákn koma fyrir í frá-
sögu, gefa þau til kynna, hvaða mál-
efni hún á að skýra, en sé hún hlaðin
slíkum táknum, svo að hún glati eðli
sínu sem heilsteypt mynd eða frásögn,
er hún orðin röð af myndum, þar sem
sérhver mynd krefst túlkunar. Frásag-
an hefur þá orðið einhvers konar dul-
mál. Hún segir eitthvað annað en í
henni stendur að venjulegum skilningi-
Þetta kallast með grísku orði á máli
fræðimanna allegoría, það er ræða,
sem segir eitthvað annað. Gott ís-
lenzkt orð um þetta hef ég ekki fundið.
Dæmi um allegóríu væri frásaga af
Fjallkonunni, börnum hennar og brek-
um þeirra, þar sem táknið Fjallkonan
stæði fyrir ísland, börn hennar tákn-
uðu íslenzku þjóðina og brek þeirra
sorgarsögu islendinga. Stundum er
venjuleg frásaga eða myndræn frá-
sögn túlkuð þannig, að sérhverjum
þátta hennar er gefin sjálfstæð merk-
ing. Hún er þá túlkuð allegórískt.
Víkjum nú að notkun líkingamáls '
Nýja testamentinu og þá einkum 1
ræðum Jesú í Samstofnaguðspjöllun-
um, þ. e. Matteusarguðspjalli, Mark'
úsarguðspjalli og Lúkasarguðspjal11’
en almennt er talið, að Markúsarguð-
spjall liggi til grundvallar hinum tveim-
Jóhannesarguðspjall stendur sér,
vegna þess að þar renna orð Jesú oQ
íhugun guðspjallamannsins saman.
Jesús velur myndir líkingamáls
síns úr ýmsum þáttum daglegs lífs
Palestínubúans á hans dögum. ur
akuryrkju bóndans tekur hann daemi'
söguna um Ferns konar sáðjörð (Mark-
4:3—8), úr búrekstri stórbóndans
(kaupmannsins?) segir hann dsemi'
söguna um Týnda soninn (Lúk. 15:11