Eimreiðin - 01.10.1924, Síða 69

eimreiðin
RITS]Á
381
A bls. 8 kemsl höf. þannig að orði, að það sé nú að verða alment
viðurkent, að orkan sé undirstaða alls, efnis, lífs og anda, en hvort orka
tessi sé siðferðilegs eða guðlegs eðlis viti vísindin í raun og veru ekkert
um. Er ekki óhætt að játa hreinskilnislega, að vísindin viti ekkert um,
hvað sé undirstaða efnis, lífs og anda? Því þótt sú undirstaða sé kölluð
°rka, er maður í rauninni litlu nær fyrir það. Þá stendur guðstrúarmað-
ttrinn betur að vígi með trú sína á algóða, alvitra og almátluga veru, og
jafnan hlýtur sú trú að verða mönnunum meiri siðgæðisgjafi en trúin á
blinda alheimsorku, náttúrunauðsyn og náttúruval.
Hæpin fullyrðing mun mörgum jafnan finnast sú skoðun höf., sem
bæði kemur fram í sáiarfræði hans og eins í þessári bók, að þar sé
Þroskinn mestur, þar sem siðaskoðanirnar séu orðnar því sem næst alveg
sjálfstæðar og að mestu óháðar trúarhugmyndunum (sjá t. d. bls. 26,
ennfr. Almenn sálarfræði bls. 300 o. v.). Yfirleitt hygg eg, að erfitt verði
að færa rök að því, að þroskað siðgæði eigi sér stað án trúar. Þau tvö
mátlugu öfl, trúar- og siðakendirnar, eru svo samtvinnuð í lífi manna, að
hvort um sig virðist skilyrði hins, og trúin þó fremur.
Höf. telur réttast að þýða orðin y-di 0£o; i/vo Aoyo; í 1. versi ]ó-
hannesarguðspjalls með og orðið var guðlegt. En eftir gríska textanum
virðist Iiggja beinast við að þýða þau og orðið var guð, eins og iíka
stendur í íslenzku biblíuþýðingunni. Og mikinn vafa tel eg á, að rétta
nierkingin í orðinu Iogos sé aridi. Eins og kunnugt er, hafa menn ekki
verið á eitt sáttir um það, hvernig þýða skuli þetta orð. Goethe lætur
Faust glíma við að þýða orðið, og kemst hann þannig frá því, að hann
Þýðir það á fernan hátt: orð, vit, afl, dáð (sjá Goethe: Faust, þýðing
Bjarna Jónssonar frá Vogi, bls. 66—67). Sennilega verður Iogos aldrei
þýtt svo, að tæmandi sé, en þýðing Lúthers á því mun þó sanni næst,
ef þess er gætt, að það getur líka þýtt skynsemd, vit þ. e. hin íbúandi
vtzka guðdómsins samfara hinni opinberuðu vizku hans. En orðið verður
því að eins skilið til fulls, að menn þekki logoskenninguna út í æsar,
ekki aðeins eins og hún mótaðist hjá Filo, heldur og eins og hún birtist
■ heimspekikerfum Platos, Stóumanna og víðar.
Heldur andar kalt til kirkjunnar í þessari bók, eins og víðar í ritum
höf. Það sé fjarri mér að vilja gera lítið úr ávirðingum kirkjunnar, þær
eru margar og miklar eins og von er, því vitaskuld er hin sýnilega kirkja
ófullkomin eins og önnur mannaverk. En vér megum ekki gleyma því,
þegar vér erum að dæma kirkjuna, að hún varð tíðum fyrir óhollum
áhrifum utanað. Það voru áhrif frá heiðinni (grísk-gyðingiegri) heimspeki,