Eimreiðin - 01.10.1953, Qupperneq 73

LEIKLISTIN:
Valtýr á grænni treyju.
Sumri hallar.
Jón rithöíundur Björnsson
frá Holti hefur farið að dæmi
Halldórs Kiljans og fleiri, með
Því að snúa skáldsögu eftir
sjálfan sig upp í leikrit. Þetta
leikrit hefur nú verið sýnt við
8óða aðsókn í Þjóðleikhúsinu,
Sern, með því að taka til sýning-
ar sjónleik eftir íslenzkan höf-
Und, hefur enn viljað rækja ann-
fó aðalhlutverk sitt: að kynna
Jnnlenda leikritagerð og koma
a framfæri verkum íslenzkra
höfunda í þeirri grein. Þetta er
a® sjálfsögðu lofsvert, og engin
astæða til að sjá rautt, þó að
yniislegt sé með byrjandabrag
"já innlendum leikritahöfund-
Um- „íslandsklukkan" Kiljans,
„Landið gleymda" Davíðs, „Jón
Arason“ Tryggva Svarfaðar,
sv° þrjú íslenzk leikrit séu
uefnd, sem sýnd hafa verið í
Þjóðleikhúsinu, voru öll ávinn-
mgur fyrir íslenzka leikmenn-
lr>gu. Þó var ekkert þeirra heil-
steypt listaverk, og það er þetta
ejkrit Jóns Björnssonar, „Val-
týr á grænni treyju", ekki held-
ur.
^jóðsagan um Valtý á grænni
Heyju, sem gengið hefur manna
a rnilli um Austurland, og verið
skráð af fleirum en einum þjóð-
sagnasöfnurum, fjallar um
mannsmorð, rangan réttardóm
yfir saklausum manni, en síðan
guðsdóm, sem leiðir sannleik-
ann í ljós. Þessa ógnum þrungnu
og ömurlegu sögu, sem mun
hafa við sönn rök að styðjast,
þótt heimildir séu harla rýrar,
notar höfundurinn sem uppi-
stöðu í verk sitt. Þungt er yfir
þessu verki, en blæ þeirra aldar-
hátta, sem heyra löngu liðnum
atburðum sögunnar til, hefur
höfundi tekizt að ná.
Höf. hefur notað sem ívaf í
uppistöðuna ýmsar þjóðlífsveil-
ur meðal yfirvalda landsins
annars vegar og aðkomnar frels-
ishræringar hins vegar, til þess
að reyna að gera sennileg hin
hatramlegu mistök, þar sem er
handtaka, dómur og dauði Val-
týs bónda á Eyjólfsstöðum. Um
rotið réttarfar á þessum tímum
eru nægar heimildir. Er þeirri
aldarfarsmynd bezt upp brugðið
í samtali þeirra sýslumannanna,
Jóns Arngeirssonar á Egilsstöð-
um og Wíums sýslumanns á
Skriðuklaustri (Ævar Kvaran),
í 8. atriði leiksins. Er þetta at-
riði með léttum svip og gefur
um leið ekki ósennilega innsýn
í hugi yfirvalda á íslandi á 18.
öld, eins og þau voru upp og
ofan. Ekki er það fjarstæða, að