Eimreiðin - 01.10.1954, Síða 24

256
UM LISTSKÖPUN FYRR OG NU
EIMREIÐIN
dýrkar sem guð, er í raun og veru ekkert annað en aumkunar-
legur vesalingur, enda þótt stór sé í heimsins augum. En hinn,
sem gleymdi sjálfum sér yfir því að skapa listaverk guði til
dýrðar, eins og til dæmis óþekktu listamennirnir, sem reistu
dómkirkjuna í Chartres gerðu, hann getur ekki aðeins komizt
hærra en hann sjálfan nokkru sinni óraði fyrir, heldur einnig
hærra en nokkur mannlegur máttur fær lyft honum.
Þessa sjálfri sér samkvæmu öfugþróun út í alger gjaldþrot í
list, svo sem ég hef lýst, verður auðveldara að skilja með því
að bera saman lifnaðarháttu nútíðarmanna og forfeðra vorra.
Fyrr á öldum lifðu menn í miklu nánari tengslum við ósnortna
náttúruna og öfl hennar en nú. Tilvera forfeðra vorra grund-
vallaðist miklu meira á meðkennd, í baráttunni við náttúruöflin
og villidýrin í skauti náttúrunnar, en nú þekkist í hinum svo-
kallaða menntaða heimi. Þá voru uppi spámenn og sjáendur,
sem stóðu í beinu sambandi við ósýnilegan heim. Þeir heyrðu
guðs raust, sem talaði til þeirra. Þeir sáu fyrir óorðna hluti, eins
og til dæmis Daníel spámaður fyrir meir en tvö þúsund og
fimm hundruð árum, er hann lýsti út i æsar, hvernig styrjaldir
eru háðar á vorum dögum.
Nútímamaðurinn lifir í upphituðum húsum, verndaður fyrii'
náttúruöflunum. Hann þarf ekki lengur að hvessa skilningar-
vitin í baráttunni gegn þeim öflum. En í upphafi voru skiln-
ingarvit hans eins skörp og villtra dýranna. Smáfugl, sem er
fæddur hér í grenndinni, kemur aftur á hverju vori til hehn-
kynna sinna hér, alla leið frá Egyptalandi. Hann er bæði landa-
bréfa- og áttavitalaus á þessum ferðalögum, en án þessara tækja
gætum vér menn, með vor úrkynjuðu skynfæri, ekki komizt
fram né aftur þessa leið. Hundur hefur upp á húsbónda sínum
með því að rekja spor hans með þeffærunum, en húsbóndi hans,
sem reykir, veit ekki hversu það loft er spillt, er hann andar
að sér. Með síma, sjónvarpi og útvarpi reynir nútímamaðurinn
að bæta sér upp sín eigin hrörnandi skilningarvit. Hann heyrir
ekki lengur guðs raust, og þá er ekki að furða, þótt hann reym
að neita tilveru hennar. Hann viðurkennir hvort sem er ekki
annað en það, sem hann getur gengið úr skugga um með sínum
ófullkomnu skynfærum. Vér erum orðnir að bóklærðum efnis-
dýrkendum.