Eimreiðin - 01.10.1954, Blaðsíða 16

248
UM LISTSKÖPUN FYRR OG NÚ
eimreiðin
Grikkir reyndu að lýsa heilbrigðu jafnvægi sálar og líkama.
Þannig varð hin ytri fegurðarhugsjón til. Síðan kom kristnin
til sögunnar, en samkvæmt hugsjón hennar gat jafnvel ljótt ytra
formið orðið fagurt, ef það ljómaði af kærleika eða andlegri
spekt. Fegurðarhugsjón heiðindómsins, sem lýsti sér í ytri fyrir-
brigðum, varð með kristninni að andlegri siðferðishugsjón. Vér
getum sagt, að skilningurinn á fegurð ráði úrslitum um þroska
manna á hinum ýmsu menningartímabilum í sögu mannkyns-
ins. Fegurðarskynið er sá kjarni, sem ræður vexti menningar-
innar.
Hve þýðingarmikið atriði listin hefur verið á hinum ýmsu
menningarskeiðum sést bezt á því, að þótt heilar kynkvíshi'
hafi dáið út, þjóðir og ríki sundrazt og horfið með öllu, hefui'
list þessara horfnu kynkvísla, þjóða og ríkja varðveitzt sem
sönnun fyrir tilveru þeirra. Hvað mundum vér til dæmis vita
um forngríska íþróttamenningu, ef listin hefði ekki varðveitt
hana allt til vorra daga? Það mundi harla lítið, en út úr lista-
verkunum getum vér lesið, hvernig fólkið hugsaði, lifði og starf-
aði.
Kristnin leggur áherzlu á þau sannindi, að kærleikurinn se
sterkasti sköpunarmátturinn í tilverunni. Höfuðmarkmið listar-
innar varð því, allt frá upphafi kristninnar og fram á endur-
fæðingartímabilið, að lýsa verðmætum hennar og andlegu Hfi
voru. Mannveran finnur til smæðar sinnar. Hún leitar þvl
hjálpar frá hæðum, biður og ákallar guð. Stórfenglegt tákn þessa
hugarfars er til dæmis dómkirkjan í Chartres. Hún er árangm-
samvinnu mörg hundruð listamanna, húsagerðarmanna, m}rnd-
höggvara og málara, sem unnu að smíði hennar í heilar fim®
aldir. Þeir unnu guði til dýrðar, ákallandi guðs heilagan anda
um innblástur, og gleymdu sjálfum sér. Listasagan veit engin
deili á nöfnum fjölda þessara manna. En árangurinn af starfi
þeirra er dásamlegt undur, gimsteinn hins gotneska stíls, þvl
svo fullkomin er dómkirkjan að fegurð og samræmi í stíl,
svo er sem einn og sami listamaðurinn hafi reist hana. Hér er
sannarlega umhugsimarefni fyrir sjálfselskufulla menn nieð
samtíð vorri, sem hafa það heitast áhugamál, að allt snúist uffl
þá sjálfa.
Á endurfæðingartímabilinu hefst ný stefna í menningarþro ■