Eimreiðin - 01.01.1967, Síða 113

RITSJÁ
93
endurmat á atburðum og persónum,
skýrt hvatir þeirra betur en áður hefur
veriS gert, sýkna og sakfella, eSa jafn-
vel láta undir höfuð leggjast að kveSa
upp dóma, sem mér fellur aS vísu bezt,
en slík krafa verður sjálfsagt að telj-
ast óraunhæf á þessari öld, sem öðr-
um tímabilum fremur einkennist af
dómgirni í flestum efnum, þótt aukin
menntun ætti nú í raun réttri að hafa
leitt til hins gagnstæða.
]>að fer ekki milli mála að Björn
Þorsteinsson er skemmtilegur rithöf-
undur og að ýmsu leyti frumlegur í
sagnritun sinni. ]>að kom þegar i Ijós
í fyrri bók hans um íslenzka þjóð-
veldið, og sú bók, er hér liggur fyrir,
staðfestir það. Hið síðara hefur þó
komið enn skýrar í ljós er hann ritar
í blöðin, eins og nú fyrir skemmstu,
þegar deilur urðu um Snorra Sturlu-
son og þátt hans í að koma landinu
undir konung. Virðist mér sem mörg-
um hætti um of við að leggja nú-
tímamælikvarða á atburði sögunnar.
Einna skýrast hefur þessi hneigð kom-
ið í ljós, þcgar fjallað var um siða-
skiptin, eins og ég hef áður drepið
á í ritfregn í Eimr. 1. h. 1965, svo að
ekki sé nú talað um sögu samtíðar-
tnnar almennt, þar sem segja má að
vart sé trúandi einu einasta orði.
Þessi nýja íslandssaga Björns Þor-
steinssonar er að ýmsu leyti nýjung
1 sagnaritun hér á landi. I ritdómi um
hina fyrri þjóðveldissögu lians gat ég
þess, að hann hefði lagt hina marxís-
tísku söguskoðun til grundvallar mati
sínu á atburðunum. Enda þótt margt
misjafnt hafi verið sagt um þennan
mikla heimspeking og félagsmálafröm-
uð 19. aldarinnar, munu ýmsar af
grundvallarkenningum hans standa,
þrátt fyrir rangtúlkanir andstæðinga
stefnu hans, og kannske enn frekar
misnotkun svokallaðra lærisveina hans
á þeim kenningum, sem hann boðaði
í ritum sínum, en eins og kunnugt
er, eru lærisveinarnir jafnan liættu-
legri meistara sínum en römmustu
andstæðingar.
Þetta var útúrdúr, en ég vildi að-
eins benda á, að lengst af liefur sag-
an oftast snúist um einstaklinga, en
minni áherzla verið lögð á hagsögu
og h'fskjör almennings, sem þó er
grundvöllurinn. Björn Þorsteinsson
fer bil beggja þessara stel'na í sagna-
ritun sinni, og einkum er það kost-
ur, hversu víðtæk saga hans er. Hann
lýsir landinu sjálfu og siigu þess og
myndar á þann liátt umgerð um sjálfa
þjóðarsöguna, sem manni finnst að
loknum lestri að enganveginn liefði
mátt vanta. En þrátt fyrir hið breiða
svið er saga Björns samfelld heild, í
stað þess að verða að þáttasafni, eins
og oft vildi verða hjá eldri sagnarit-
urum. Og í eftirmála setur hann frarn
nýjar tillögur um þáttaskiptingu ís-
lenzkrar sögu, sem mér virðist vera
miklu gleggri en sú skipting, sem tíðk-
ast hefur fram að þessu. Bókina prýða
margar myndir af fornminjum, lands-
lagi, bæjarrústum, vopnum, búningunt
o. s. frv. Ef ég ætti að gera athuga-
semd við ntyndavalið, myndi ég hafa
kosið meira samræmi í því, t. d. hefði
ég fremur kosið teikningu af Heklu-
gosi úr bók Schytes um gosið 1845,
en hina ljómandi fallegu ljósmynd
frá síðasta gosi. En slíkt er að sjálf-
sögðu smekksatriði sent litlu máli
skiptir.
I eftirmála gerir höf. ítarlega grein
fyrir verki sínu og þeini höfuðlínum,
sem hann hefur fylgt við samningu
þess. Ennfremur upplýsir liann, að
liann hafi verið beðinn að semja sögu
15. aldar og greinir ástæður fyrir því
að hann lagði ekki í það verk. En
nú, þegar hann enn á ný hefur rann-
sakað sögu þjóðveldisins, er ekki nema
sanngjarnt að ætlazt til þess af honum,