Uppeldi og menntun - 01.01.1995, Síða 76

BREYTT ATVINNULÍF OG FÆRNI STARFSMANNA
breyttar markaðsaðstæður í hátækniþjóðfélagi. Þannig var tekið mið af kenningum
sem segja að öll störf verði æ flóknari.
Tilgátan um að í öllum störfum reyndi á alla þá færniþætti sem kannaðir voru
fékk ekki stuðning. Um 20% þess unga fólks sem hér um ræðir sagðist ekki þurfa að
lesa, skrifa eða reikna í vinnunni. Nánast fjórðungur kvaðst ekki þurfa að velta fyrir
sér nýjum leiðum til að gera hlutina eða leysa vandamál í starfi. Um 35% hafði
yfirmann sem oftast ákvað hvað ætti að gera og 30-75% svarenda þurftu t.d. sjaldan
eða aldrei að ráðstafa tíma eða fjármunum, fást við upplýsingar eða hafa sýn út
fyrir starf sitt. Einkunnir svarenda í íslensku og stærðfræði á grunnskólaprófum
bentu aftur á móti til að skortur á kunnáttu hefði ekki átt að koma í veg fyrir að þeir
gætu lesið, skrifað eða reiknað í vinnunni.
Síðari tilgátan, sem gerði ráð fyrir jákvæðum tengslum menntunar við fæmi-
kröfur starfa, fékk aftur á móti stuðning í niðurstöðum um meirihluta þeirra fæmi-
þátta sem kannaðir voru. Fólk sem lokið hafði háskólamenntun, starfsmenntun í
framhaldsskóla eða stúdentsprófi var í flestum tilfellum fremur í störfum sem
reyndu talsvert á þá fæmi sem könnuð var en þeir sem ekki höfðu farið í fram-
haldsskóla, fallið brott úr framhaldsnámi eða lokið stuttum brautum á framhalds-
skólastigi.
Við túlkun á niðurstöðum vil ég leggja sérstaka áherslu á eftirfarandi: í fyrsta
lagi voru þeir sem höfðu lokið námi, fremur en brottfallsnemendur, í störfum sem
krefjast að talsverðu marki þeirra fæmiþátta sem kannaðir voru. Þetta bendir til
þess að menntunin nýtist í starfi. Þó getur skýringin verið sú að þeir sem eiga
auðvelt með að tileinka sér þessa færni hafi fremur lokið námi en hinir. Sé reyndin
sú að þeim sem lokið höfðu námi á framhalds- eða háskólastigi (rúmlega helmingur
árgangs) væru falin flóknari og þá að öllum líkindum meira gefandi störf vegna
menntunar sinnar, vaknar sú spurning hvers hinn helmingur hópsins eigi að gjalda.
Má búast við að störf þessa hóps reyndu meira á margs konar almenna fæmi ef
hann hefði t.d. lokið sérhæfðri menntun? Þetta er áleitin spurning sem snertir
skólamenn jafnt sem aðila atvinnulífsins.
í öðru lagi er allnokkur fjöldi starfa þar sem ekki reynir á þá fæmiþætti sem
kannaðir voru. Þetta bendir til þess að atvinnulífið hér á landi hafi ekki náð því stigi
sem lýst er t.d. í ritum Reichs og Camevales um framtíðaratvinnulífið (sbr. hér að
framan). Er það í samræmi við rannsóknir, t.d. í Bandaríkjunum, en þar er talið að
um þriðjungur starfa krefjist nú aðeins bamaskólamenntunar eða lítið umfram átta
ára skólagöngu (sjá t.d. Silvestri og Lukasiewicz 1987, vísað til í Hoachlander o.fl.
1991, Commission on the Skills of the American Workforce 1990). Þessar niður-
stöður gefa aftur á móti enga vísbendingu um það hver þróunin er, hvort þetta
hlutfall muni t.d. minnka á næstunni. A það skal minnt að hér er um að ræða ungt
fólk sem var að stíga sín fyrstu skref í atvinnulífinu (hafði verið eitt til átta ár á
vinnumarkaði). Með aukinni starfsreynslu gæti farið að reyna meira á þá fæmi sem
könnuð var í störfum þessa hóps. Athugun á tengslum einkunna við kröfur í starfi
um lestrar-, ritunar- og reikningskunnáttu bendir ekki til þess að störfin hafi ekki
reynt á þessa fæmi af því að starfsmenn vantaði kunnáttuna, þvert á móti bendir
hún til þess að atvinnulífið nýti sér ekki til fulls færni starfsmanna sinna.
74
J