Uppeldi og menntun - 01.01.1995, Síða 108

3. Líkingamál módemískra ljóða er áhugavekjandi fyrir böm og á oftast
rætur að rekja til samtíðarinnar.
4. Einfalt og óbrotið málfar módemískra ljóða nær betur til bama en upp-
hafið og þunglamalegt málfar margra ættjarðarkvæða.
Þótt varðveisla og miðlun menningararfsins sé mikilvægt hlutverk grunnskólanna
er fráleitt að börn fái eingöngu til lestrar ljóð sem innihalda „ ... margtuggin
almenn sannindi eða [innantóma] mærð um óumdeild dýrmæti, s.s. ættjörðina; þau
þurfa að vera til þess fallin að þroska skapandi hugsun, ímyndunarafl og alla
starfsemi hugans" (Eysteinn Þorvaldsson 1988:11).
Eysteinn (1988:10) telur að meginmarkmið með ljóðalestri í grunnskóla eigi að
vera:
- að laða börn að Ijóðum
- að fá þau til að átta sig á því að Ijóð geta kennt okkur margt um lífið, aukið
sjálfsþekkingu okkar, þroskað tilfinningarnar og verið okkur til skemmtunar
- að efla málþroska nemenda, skynjun þeirra á tjáningarmætti móðurmálsins
- að sýna börnum fram á að Ijóð geta verið okkur sjálfum leið til tjáningar og að
örva þau til að reyna að tjá hug sinn í Ijóðformi.
Það er ljóst að þær kennsluaðferðir, sem löngum hafa tíðkast í skólum landsins,
þjóna illa framangreindum markmiðum. Böm eru látin læra kvæði og ljóð utan-
bókar og lítið sem ekkert hirt um ýmsar séreigindir ljóða, svo sem líkingamál, orð-
færi og hugblæ, að ekki sé talað um stíl og stílbrögð, þrátt fyrir ákvæði þar að lút-
andi í Aðalnámskrá grunnskóla (1989).
Á síðustu árum hefur verið nokkur umræða um þessi mál og nýjar útgáfur
skólaljóða litið dagsins ljós. Samt sem áður eru kennsluaðferðir margra kennara enn
með þeim hætti að börn eru þvinguð til að læra kvæði utanbókar.
Eðlilega verða hefðbundin ljóð oftar en ekki fyrir valinu í slíkum tilvikum þar
sem auðveldara er að læra utanbókar og muna kveðskap sem einkennist af hátt-
bundinni hrynjandi. Það er því alltaf viss hætta á að börn fái óbeit á öllum ljóðum í
stað þess að laðast að þeim.
Skemmst er frá því að segja að greinarhöfundur var á síðasta vetri í áheym og
æfingakennslu í 7. bekk grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu og varð vitni að því
þegar nemendum var sagt að líta á það sem heppni að fá að læra utanbókar annað
erindi Lofsöngs eftir Matthías Jochumsson. Ljóðakennslunni var þannig háttað að
nemendur röðuðu sér snyrtilega upp við kennarapúltið og síðan þuldi hver og einn
upp erindið fyrir kennarann sem merkti samviskulega við þá sem skiluðu full-
nægjandi árangri (þ.e. fóru með erindið nokkum veginn hnökralaust). Heimaverk-
efni fyrir næsta ljóðatíma var síðan utanbókarlærdómur á ljóðinu ísland er land þitt
eftir Margréti Jónsdóttur.
Utanbókarlærdómur er réttlætanlegur í sumum tilvikum en oft keyrir sú
áhersla, sem lögð er á þennan þátt kennslunnar, um þverbak. Margir kennarar hafa
reyndar tekið upp aðrar aðferðir, svo sem söng og leikræna tjáningu. Ekki er heldur
óalgengt að samhliða utanbókarlærdómi séu nemendur látnir halda bókhald yfir
þau ljóð sem þeir hafa lært. Þetta fer þannig fram að nemendur gera vinnubók;
skrifa niður ljóðið og myndskreyta það síðan. Oft fylgir örstutt æviágrip um
106