Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Blaðsíða 82

SKAPANDI HUGSUN OG ÆVINTÝRAGERÐ
Þétta þokan eftir ellefu ára gamlan dreng sem ég kalla Njörð og segir frá viðskiptum
tveggja drengja við álfa. Njörður var þátttakandi í vettvangsrannsókn sem ég vann
að í grunnskóla í Reykjavík árið 2000. Rannsókn inni í bekk stóð yfir í þrjár vikur í
upphafi ársins og í eina viku í september en þá voru börnin að hefja nám í sjötta bekk.
Með þessum börnum fékk ég tækifæri til að kanna hvernig ævintýri geta verkað á
samspil mismunandi gerða hugsunar um leið og þau hafa mótandi áhrif á tilfinn-
ingaþroska barna. I vettvangsrannsókninni sagði ég börnunum afbrigði af ævintýr-
unum Gullintönnu og Sögunni afKisu kóngsdóttur. Þau fengu síðan að glíma við þessi
ævintýri á margvíslegan hátt og með formlegum og óformlegum viðtölum reyndi ég
að komast að viðbrögðum þeirra við sögunum og þeim hugsunum sem ævintýrin
vöktu með þeim. Síðast en ekki síst fengu krakkarnir tækifæri til að semja eigin æv-
intýri. Hér á eftir leiði ég fyrrnefndan Njörð fram á sviðið og tek hann sem dæmi um
hvernig ævintýri virðast geta hjálpað börnum að ná sambandi við innri hugarheim
sinn og örvað þau til að takast á við tilfinningar sínar og geðshræringar.
KENNINGAR UM MISMUNANDI VÍDDIR HUGANS OG
GERÐIR HUGSUNAR
Margir fræðimenn hafa haldið því fram að greina megi á milli tveggja ólíkra gerða
hugsunar. Jung (1967:16,18, 29) nefndi þessar hugsanagerðir beina hugsun (directed
thinking; thinking in words) og hugarflug (fantasy) eða draumhugsun (dreaming) og
hélt því fram að sú síðarnefnda stæði í nánu sambandi við dulvitundina. Hobson
(2000:74-75:107) varpaði fram þeirri kenningu að hugarflug (fantasy) eða óbein hugs-
un legði grunninn að beinni hugsun og hann greindi á milli tvenns konar beinnar
hugsunar, það er rökhugsunar (discursive thinking) og ímyndunar (imagination).
Rökhugsun grundvallist á orsakatengslum þar sem eitt leiði af öðru, en ímyndun
byggist á því að skilningarvitum og tilfinningum sé beitt þannig að það sem fyrir
skynjandann ber sé ekki meðtekið þátt fyrir þátt heldur sem órofa heild. Þess ber að
geta að Hobson gerði ráð fyrir að hugmyndaauðgi eða það sem við köllum ímynd-
unarafl gæti verið að verki í báðum gerðum beinnar hugsunar.
Virka, hugmyndaríka notkun beinnar hugsunar má skilgreina á svipaðan hátt og
það sem margir kalla skapandi hugsun eða sköpunarkraft. Það sem virðist ráða úr-
slitum um hvort sköpun geti átt sér stað er að hin meðvitaða, beina hugsun sé mót-
tækileg fyrir óbeinni hugsun. Martindale (1989:228) hélt því fram að meginkenning-
ar um sköpunarferlið fælu allar í sér hugmyndina um að sköpun væri háð því að
hugurinn sveiflaðist á milli beinnar og óbeinnar hugsunar. Storr (1972:217) lagði svip-
aðan skilning í sköpunarferlið og undirstrikaði að „skapandi manneskja þyrfti bæði
að hafa greiðan aðgang að innri hugardjúpum og einnig ríka ögun til að halda utan
um og notfæra sér það sem hún finnur þar."
Að mati Jungs eru meðvitund og dulvitund tvær víddir í einu og sama kerfinu
sem hann kallar sjálf. Jung segir dulvitundina hafa að geyma bæði reynslu einstak-
lings, sem hann kallar persónulega dulvitund, og reynslu tegundar eða það sem hann
kallar sameiginlega dulvitund. Að dómi Jungs (1958:293) er sameiginlega dulvitund-
80