Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Síða 97

GUNNAR KARLSSON
og svara því hvort þau mundu giftast að boði föður síns.
Spurningarnar sem var beint til kennara voru til samanburðar við svör nemend-
anna og til flokkunar á þeim eftir öðrum einkennum en ráða mátti af svörum nem-
enda. Spurt var um stað og umhverfi skólans, menntun kennarans, mat hans á færni
bekkjarins, námsefni, kennsluaðferðir, söguskoðun, einnig um eigið kyn, trú og
stjórnmálaskoðanir.1
Hér voru nemendur spurðir um afstöðu til flestra efna sem þá voru efst á baugi í
álfunni, en í gegnum spurningalistann skín áhugi á afstöðu æskulýðsins til tveggja
þróunarferla í Evrópu samtímans, lýðræðisþróunarinnar í Austur-Evrópu og sam-
runaferils Evrópu. Að baki þessum spurningum liggur hugmyndin um söguvitund,
að allt fólk hafi tilfinningu um að það sé statt á einhverjum sögulegum ferli, sé á leið
í tíma frá einu til annars (Rúsen, 1989: 93 o.áfr.; Rusen, 1994: 77 o.áfr.). í skýrslunni
um könnunina (Angvik og Borries, 1997: A, 36) er þetta orðað þannig að „history is a
complex connection of interpretations of the past, perceptions of the present and ex-
pectations of the future." Aðaltilgangur könnunarinnar var þá að komast að raun um
á hvaða sögulegum ferli evrópskir unglingar héldu sig vera, hvaðan þeir töldu sig
komna, hvernig þeir skynjuðu samtíð sína og hvert þeir töldu sig vera að fara eða
vildu fara, bæði persónulega og sem aðilar að samfélagi sínu.
VITNISBURÐUR UM SÖGUÞEKKINGU
Söguþekking í venjubundinni merkingu þess orðs, þekking á einstökum atburðum,
persónum, þróunarferlum eða tímabilum sögunnar, var ekkert meginatriði í þessari
könnun, enda erfitt að spyrja um slíkt með spurningalista sem var ætlað að eiga jafn-
vel við hvar sem væri í Evrópu, því áhersla var lögð á að hafa spurningarnar strang-
lega staðlaðar til þess að gera samanburð á þátttökuhópum sem auðveldastan og
traustastan. Ekki liggur fyrir hvers vegna þær þekkingarspurningar sem eru á listan-
um voru yfirleitt hafðar með, en líklega hefur átt að gefa færi á að vinna upp úr nið-
urstöðunum fróðleik um samhengi á milli söguvitundar og söguþekkingar.2 Þekking-
arspurningarnar eru líka óhjákvæmilega mjög almenns eðlis. Þær eru óneitanlega
rýrt efni til að álykta af því um söguþekkingu, en í vöntun á öðru betra virðist mega
draga af þeim nokkrar bráðabirgðaályktanir um söguþekkingu íslenskra unglinga og
hvaðan hún virðist komin - eða öllu heldur hvaðan hún virðist ekki komin.
Einkum voru það fjórar spurningar, nr. 19, 20, 32 og 33, sem unnt var að svara
annað hvort rétt eða rangt, svo að ótvírætt væri, og þurfti söguþekkingu til að svara
rétt. Þær voru orðaðar á þessa leið í íslensku þýðingunni (Bragi Guðmundsson og
Gunnar Karlsson, 1999: 296, 302):
1 Spurningalistarnir eru prentaðir í heild á ensku í Youth and History (Angvik og Borries, 1997: A,
442-468, en stafir skrifaðir með penna inn á spurningablöðin eru seinni tíma viðbót, sprottin af
vinnu við úrlausnirnar), og á íslensku í Æsku og sög4< (Bragi Guðmundsson og Gunnar Karlsson,
1999: 291-319).
2 Greinarhöfundur kom ekki að þessu verki með öðrum þátttakendum fyrr en á fundi í Suitia í
Finnlandi sumarið 1994 (Angvik og Borries, 1997: A, 24), þegar spurningalistinn var orðinn til í
meginatriðum, og Bragi Guðmundsson varð enn síðar þátttakandi í því. Aldrei var.skrifuð nein
greinargerð um tilganginn með einstökum spurningum.
95