Tímarit lögfræðinga - 01.01.1965, Qupperneq 48

manntalsfiska og gjaftolla. Samkvæmt bréflegri undir-
í'ólling Arna lögmanns Oddssonar 1661, um manntals-
fiska, virðist sú venja hafa skapazt að sýslumenn fengju
fyrir sitt ómak svokallaða manntalsfiska, að minnsta kosti
frá þeim, sem koma úr öðrum sýslum á vertíðir. Þessir
manntalsfiskar virðast einnig stundum hafa verið teknir
af innan sýslubúum en líklega þó aðeins löglegt, að þeir
væru þá gefnir (gjafafiskar).a) Árið 1566 gekk dómur
um sýslumanns og prófasts gjafatolla. Slíka tolla skyldu
þeir gefa, sem nokkra tíund gjörðu. 1 dómi þessum segir:
„— og hér í þessum þrem sýslum gjaldist ekki frekari
tollar —“.1 2) 1 reikningakveri Eggerts Hannessonar 1570
—1571, er getið um, að fimm álnir hafi verið greiddar í
gjaftoll til sýslumanns.3) Samkvæmt anordning om politi-
væsenet 1685, varðaði ólögleg lausamennska fjögurra
marka sekt, sem skiptist að jöfnu milli sýslumanns og
hreppstjóra.4)
Þess finnast dæmi, að sýslur hafa verið veittar sem
lén. 5) Þá hafa sýslumenn sennilega hlotið allar kóngs-
tekjur af sýslunni, gegn fyrirfram ákveðinni greiðslu fyrir
lénið. Öll önnur skipunarbréf eða sýslubréf, sem hirt eru
í Islenzku fornbréfasafni frá 15. og 16. öld hljóða um það,
að sýslumönnum hafi verið unnt og skipað, eða unnt og
veitt þessi eða hin sýslan. 1 þessum skipunarbréfum er
ekki getið um sérstakt sýsluafgjald. Hér virðist því ekki
hafa verið um lén að ræða.
Eftir aldamótin 1700 finnast heimildir fyrir því, að
sýslur, sem lausar voru, hafa verið boðnar upp. Á Alþingi
árið 1710 voru tvær sýslur, sem lausar voru, Dalasýsla
og Isafjarðarsýsla, boðnar upp. I Dalasýslu var hæstbjóð-
1) A. í. VI, 666—669.
2) í. F. XIV,'482.
3) í. F. XV, 475, 490, sbr. ennfremur: Páll E. Ólason: Menn
og menntir III, 60.
4) Lovsamling for Island, I, 432—433.
5) í. F. V, 201—202.
42
Timcirit lögfræðinga