Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Blaðsíða 13

eftir áfrýjun á sýknudómi. í Alþjóðasamningnum um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi, sem gerður var á vegum hinna Sameinuðu þjóða og Islend-
ingar hafa gerst aðilar að, sbr. auglýsingu nr. 10/1979 (C-deild Stjórnartíðinda
1979), segir í 5. mgr. 14. gr.: „Hver sá sem sakfelldur hefur verið fyrir glæp
skal eiga rétt á að sakfelling hans og dómur séu endurskoðuð af æðra dómi
samkvæmt lögum“.
í skýringarskýrslu við samningsviðauka nr. 7 við Mannréttindasáttmála Evr-
ópu er á það bent að ekki beri að skilja orðalag 2. gr. viðaukans svo að sak-
borningur verði að eiga þess kost að fá bæði sök og refsingu endurskoðaða
í hverju máli. Nægilegt geti verið að hann fái endurskoðun refsingarinnar. Þá
er nefnt að í sumum ríkjum þurfi sá sem óskar endurskoðunar á dómsúrlausn
fyrir æðra dómi að sækja um leyfi til þess. Síðan er það sérstaklega tekið
fram að réttur til slíkrar umsóknar skuli metinn sem réttur til endurskoðunar
fyrir æðra dómi í skilningi ákvæðisins. Hvort skýra má 5. mgr. 14. gr. fram-
angreinds sáttmála Sameinuðu þjóðanna á svipaðan hátt er ef til vill óljósara
og er ekki kunnugt að á það hafi reynt.
í þessum ákvæðum sáttmálanna, sem hér hafa verið gerðir að umtalsefni,
er mælt fyrir um endurskoðunarrétt opinberra mála. Nefnd á vegum Evr-
ópuráðsins hefur nýverið gert tillögu um að þessi réttur þurfi einnig að vera
til reiðu varðandi einkamál. Það verði að vera grundvallarreglan og undan-
þágur frá henni verði að vera lögbundnar. Nefndin leggur þó sérstaka áherslu
á að réttinum til endurskoðunar dómsúrlausna verði að koma þannig fyrir að
hann verði ekki misnotaður, svo sem víða vilji brenna við. Vísar nefndin í
því sambandi til 6. gr. mannréttindasáttmálans um að menn verði að geta náð
rétti sínum innan hæfilegs tíma. í þessu skyni er lagt til að með lögum verði
tryggt að grundvöllur máls verði lagður á fyrsta dómstigi. Allar kröfur, mála-
vexti og málsástæður verði að hafa uppi fyrir héraðsdómi.- Skylda eigi hér-
aðsdómara til að rökstyðja niðurstöður sínar á skýran og skilmerkilegan hátt
á skiljanlegu máli, svo að aðilar geti gert sér grein fyrir því hvort ástæða sé
til þess að skjóta máli til æðri réttar og hvernig megi takmarka málskotið sé
það mögulegt. Þá eigi að gera ráð fyrir því að fullnustu héraðsdóms verði
ekki frestað, þrátt fyrir málskot, nema í þeirn tilfellum sem það myndi leiða
til þess að ekki yrði mögulegt að framkvæma breyttan dóm. Lagt er til að
takmarka megi áfrýjunarheimildir með lögum á ýmsan hátt, svo sem þekkt
er hér á landi, t.d. með áfrýjunarleyfum og áfrýjunarfrestum. Þá eigi að mega
undanskilja áfrýjun ýmis mál, sem farið er með á sérstakan hátt, eins og að
sérstakri smámálameðferð og svo réttarfarságreining. Þá mælir nefndin með
því að aðilar verði skyldaðir til, strax í upphafi málsmeðferðar fyrir æðra rétti,
að rökstyðja hvers vegna þeir skjóta málinu til réttarins. Takmarka eigi mögu-
leika til þess að koma að nýjum kröfum, málsástæðum og gögnum á síðari
dómstigum. Þá eigi að gera æðra rétti mögulegt að vísa máli frá á auðveldan
hátt, telji hann málskotið illa grundað. Réttinum eigi þá að vera mögulegt að
beita þann sektum sem stendur að málskotinu. Sama eigi að gilda um þann
7