Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Blaðsíða 51

2.
Sá sem ber fyrir sig venju eða erlenda réttarreglu verður að leiða til-
vist og efni hennar í Ijós.
3. Ekki þarf að sanna það sem er alkunnugt á þeim stað og tíma sem
dómur eða úrskurður gengur.
Við setningu einkamálalaganna var frelsi dómara til mats á sönnun rýmkað,
og var það í samræmi við þróun um langt skeið. I 129. gr. einkamálalaganna
frá 1936 sagði, að yfirleitt fæli skýrsla tveggja óaðfinnanlegra vitna í sér „fulla
sönnun“. Þessi regla byggir á gömlu sjónarmiði: tvö vitni eru sem tíu, en eitt
sem ekkert. Hana er ekki að finna í nýju lögunum. Þó eru ýmsar sönnunar-
reglur enn í lögum og þá fyrst og fremst sú regla í sakamálaréttarfari, sem
nú er í 45. gr. laga nr. 19/1991, að „sönnunarbyrði um sekt sakbornings og
atvik, sem telja má honum í óhag, hvílir á ákæruvaldinu“.
Dómarar ákveða ekki refsingar og meta ekki sanngimiskröfur eða sönnunar-
gögn eftir tilviljun eða duttlungum. Mælikvarðamir em mótaðir á löngum tíma
og sóttir í smiðju til viðhorfa innan lögfræðingastéttarinnar, sem menntun og
starfsreynsla hafa skerpt. Þessi viðhorf taka breytingum, hægt að jafnaði, en í
samrœmi við almenn viðhorf í þjóðfélaginu. Þessi hægagangur tryggir samræmi
og jafnrétti milli þeirra, sem ákvarðanimar varða. Dómarar eins og allir
lögfræðingar og allir menn hafa mismunandi viðhorf. Vitanlega verður ekki sagt,
að það hafi aldrei áhrif á ákvarðanir þeirra, en starfsuppeldið stefnir að því að
kenna mönnum að láta ekki persónuleg viðhorf ráða ferðinni. í Hæstarétti eins
og í öðmm áfrýjunardómstólum, og stundum í dómstólum á fyrsta dómstigi, er
reynt að tryggja samræmið með því að hafa dómstólinn fjölskipaðan. Á
pappímum er aðalreglan í Hæstarétti að fímm dómarar fjalli um hvert mál, en
í raun em þau mál nú fleiri, sem þrír dæma. Stundum, einu sinni eða tvisvar á
ári, em dómarar sjö, og nýlega, með lögum nr. 39/1994, var í fyrsta sinn veitt
heimild til, að einn hæstaréttardómari leysi úr einföldum kærumálum.
Dómur Hæstaréttar er endanleg úrslit þess álitaefnis, sem fyrir hann hefur verið
lagt. Þeir sem annast fullnustu dóma eru að landslögum skyldir til að fara eftir
dómnum en hvorki héraðsdómi, fyrirmælum frá stjómvöldum né eigin áliti. Það
er sagt, að endir þurfi að vera allrar þrætu. Á þeirri hugmynd byggist sú
mikilvæga regla um dómstólana, að þeir verða að skera úr öllum málum, sem
réttilega em fyrir þá lögð. Dómari getur ekki lagt frá sér manndrápsmál og látið
það óafgreitt með þeim rökum, að ógerlegt sé að vita hvaða refsingu eigi að
dæma, þar komi margt til greina og bendi eitt til þessa og annað til hins. Þessi
dómskylda leiðir einnig til þess að kveða verður upp dóm, þó að dómarinn finni
engin lög frá Alþingi um álitaefnið. Ef enginn dómur gengi, fengist ekki endir
þrætunnar og tilgangi þess að hafa dómstóla í landinu væri ekki náð. Hlutverk
dómarans, þegar aðstæður em þessar, er að rýna í aðrar réttarheimildir, sem svo
em kallaðar, fordæmi í fyrri dómum, venjur, meginreglur laga og jafnvel það,
sem nefnt er eðli máls. Ekki þarf að fara í grafgötur um að hér getur verið úr
vöndu að ráða. Þó em þær heimildir, sem við eiga, sæmilega og oftast vel skýrar.
45