Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Page 18

kvæmd. Dómarar réttarins svo og aðrir er taka þátt í störfum hans verða þó
að hafa mjög ríkt í huga hlutverk áfrýjunardómstóla í heild sinni. Við skiptingu
mála milli deilda réttarins þarf því að huga sérstaklega að hlutverki réttarins
við samræmingu lagatúlkunar og um réttarframkvæmd í þjóðfélaginu. Mál
sem geta stuðlað að því samræmi verða eðlilegast dæmd af 5 eða jafnvel 7
dómurum. Fjárhagslegir hagsmunir af máli skipta þar minna máli. Þrír dóm-
arar geta í flestum tilfellum farið með mál, ef málsmeðferðin hefur það hlut-
verk aðallega að koma til móts við rétt manns til að fá mál sitt tekið fyrir að
nýju. Það má þó ekki missa sjónar á því að flestar úrlausnir réttarins hafa
eitthvert samræmingargildi sé litið á þær í samhengi við aðrar úrlausnir hans.
VI. ÞRÓUN HÆSTARÉTTAR ÍSLANDS
Sé reynt að sjá fyrir hver verði þróun Hæstaréttar næstu árin verður um
leið að víkja nokkuð að síðustu réttarfarsbreytingum sem snertu störf réttarins.
Málskotum fjölgaði verulega árin 1987 og 1988 og hefur ekki fækkað síðan
heldur fremur fjölgað. Fjölgun einkamála helst venjulega í hendur við erfitt
efnahagsástand og á því engum að koma á óvart aukning þeirra. Hins vegar
hefur áfrýjunum opinberra mála einnig fjölgað, en á því er erfiðara að fínna
einhlítar skýringar. Hæstiréttur var mjög vanbúinn að taka við þessari aukn-
ingu þar sem um langan tíma hafði svo verið búið að réttinum að hann átti
fullt í fangi með að gegna hlutverki sínu. Þess vegna hlutu óafgreidd verkefni
að hlaðast upp, án þess að starfsfólkið fengi rönd við reist, yrðu ekki gerðar
einhverjar breytingar á þeim reglum sem giltu um meðferð mála fyrir réttinum.
Á árinu 1989 voru því samin drög að lagafrumvarpi sem stefndi að því að
fjölga þeim málaflokkum sem skjóta mætti til dómsins með kæru og að fjölga
þeim opinberum málum sem dæma mætti af þremur dómurum. Það er ekkert
leyndarmál að álitið var að málskotsheimildir varðandi uppboðsgerðir og að-
farargerðir væru verulega misnotaðar. Það væri verið að draga þessar gerðir
á langinn, sbr. t.d. H 1992 1585, 1589, 1593, 1896 og 1939, en þessum málum
var skotið til réttarins 1990, 1991 og fyrri hluta árs 1992. Þá virtist sem sí-
brotamenn áfrýjuðu málum sínum til þess eins að fresta afplánun dóma sinna.
Því miður tókst ekki að fá þetta lagafrumvarp flutt og mál söfnuðust upp hjá
réttinum. Efni þess var síðar fellt inn í þær réttarfarsbreytingar sem gildi tóku
I. júlí 1992. Eftir þær breytingar eru mál varðandi nauðungarsölu, aðfar-
argerðir og skipti kærð til réttarins í stað þess að þeim var skotið þangað áður
með áfrýjun. Gagnaöflun gengur því fyrr og þessi mál verða flutt skriflega
og þurfa ekki að bíða þess að dagur gefist til munnlegs málflutnings. Þá eru
þau nú venjulega dæmd af þremur dómurum, en fimm dómarar dæmdu þau
oft áður. Það stafar þó að nokkru leyti af önnum Hæstaréttar því sum þessara
mála, einkum skiptamálin, er eðlilegra að verði í framtíðinni dæmd af fimm
dóinurum. Mál þessi eru oft viðamikil, varða mikilvæga hagsmuni og hafa
mikið samræmis- og fordæmisgildi. Eftir þessar breytingar geta þrír dómarar
einnig lokið dómi á mun fleiri opinber mál en fyrr. Breytingamar hafa haft í
12