Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Blaðsíða 8

íslenska lýðveldisins, sem ávarpaði Hæstarétt fyrir hönd málflutningsmanna,
sagði meðal annars:
„Þessi stund mun jafnan talin merkisstund í sögu íslensku þjóðarinnar. Sú
stund er æðstu dómendur í íslenskum málum taka aftur sæti til dóma á fóstur-
jörð vorri. Þessi atburður, sem hér á sér stað nú í dag, hlýtur að vekja fögnuð
í hjörtum allra íslendinga. Hann er einn af áþreifanlegu vottunum um að vér
höfum aftur fengið fullveldi um öll vor mál“.
A afmælum er gjama staldrað við, horft til baka, árangur metinn og jafn-
framt litið til framtíðar. í tilefni 75 ára afmælis Hæstaréttar þótti rétt að
minnast þess með ýmsu móti. Efnt verður til hátíðarsamkomu á afmælisdaginn
þar sem þessara tímamóta verður minnst. I samvinnu Hæstaréttar og Lögfræð-
ingafélags íslands er það hefti Tímarits lögfræðinga, er nú lítur dagsins ljós,
helgað afmælinu. Birtast hér nokkrar greinar um þróun, stöðu og áhrif réttar-
ins, svo og um innra starf og annað, er að honum snýr. Er lögfræðingafélaginu
og ritstjóra tímaritsins þökkuð sérstaklega sú velvild að ljá rúm tímaritsins í
þessu skyni.
I sögu þjóðar eru 75 ár ekki langur tími. Engu að síður er hiklaust unnt að
fullyrða að hið íslenska þjóðfélag sé allt annað á árinu 1995 en það var á
árinu 1920 þegar Hæstiréttur kom fyrst saman. Þannig hafa lifnaðarhættir
þjóðarinnar gjörbreyst. Byltingarkenndar breytingar hafa orðið í atvinnulífi,
samgöngum, menntun, viðskiptum, fjölmiðlun og þannig mætti áfram telja.
Af þessu hefur óhjákvæmilega leitt að starf Hæstaréttar og annarra dómstóla
landsins er nú með allt öðrum hætti. Urlausnarefnin eru önnur og fjölbreyti-
legri og jafnframt margfalt fleiri. Löggjöf á flestum sviðum hefur tekið veru-
legum breytingum og ný lagasvið hafa komið til sögunnar. Þrátt fyrir allar
þessar breytingar má samt segja að löggjöfin um dómstóla og réttarfar hafi
lengst af á þessu tímabili tekið litlum breytingum og svarað kalli tímans seint.
A síðustu árum hafa hins vegar verið gerðar miklar úrbætur á réttarfari og
dómstólaskipan, sem vænta verður mikils af. Á það ber þó að benda að staða
Hæstaréttar sem eina áfrýjunardómstólsins er óbreytt og þrátt fyrir nokkrar
úrbætur hefur enn ekki tekist að tryggja svo viðunandi sé að málsmeðferð þar
taki ekki óhóflega langan tíma. Þarf enn að huga að bótum í þeim efnum.
I hinu margslungna þjóðfélagi nútímans er ekki síður þörf fyrir sterkt og
óháð dómsvald en var fyrir 75 árum. Lögfræðingum hefur löngum þótt sem
skilningur á þessu mætti vera meiri í þjóðfélagi okkar. Óhætt er þó að fullyrða
að þessi skilningur hafi farið vaxandi og um það vitna meðal annars þær
breytingar á réttarfarslöggjöf, sem áður var að vikið. Hér gegnir Hæstiréttur
auðvitað lykilhlutverki og ríður á að svo sé um búið að staða hans og að-
búnaður verði jafnan með þeim hætti að hann geti óumdeilanlega valdið því
hlutverki. 1 þessu sambandi er ástæða til að fagna því að hafnar eru fram-
kvæmdir við nýtt dómhús Hæstaréttar, sem fyrirhugað er að verði tekið í notk-
un á árinu 1996. Er enginn vafi á að með bættri aðstöðu þar verður réttinum
gert auðveldara að anna þeim verkefnum, sem til hans berast.
2