Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Blaðsíða 92

dóminn, hafi borið að víkja sæti í máli þessu. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm
úr gildi og alla meðferð málsins fyrir sakadómi Árnessýslu og vísa því heim í hérað
til nýrrar dómsmeðferðar og dórnsálagningar".
Hér er horfið frá fyrri fordæmum í ljósi breyttra aðstæðna eins og rækilega er
greint í forsendum dómsins. Með þessum dómi setur Hæstiréttur í reynd nýja
reglu sem viðbót við 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936 í anda þróunar sem orðið
hefur á sviði þeirra þjóðréttarreglna sem lúta að mannréttindum.31 Sama niður-
staða varð í dómi sem gekk skömmu síðar, sbr. H 1990. bls. 92, eink. bls. 94.
Hæstaréttardómar 1992, bls. 174.
Erlendur maður var ákærður og sakfelldur fyrir fjársvik og umboðssvik. Hann var
ekki mæltur á íslenzka tungu og í dómi var kostnaður vegna aðstoðar dómtúlks
lagður á ríkissjóð með svofelldum rökstuðningi:
„Við meðferð máls þessa fyrir dómi hefur ákærði notið aðstoðar dómtúlks, þar sem
hann er ekki mæltur á íslenzka tungu, sbr. 1. mgr. 40. gr. 1. nr. 85/1936 um meðferð
einkamála í héraði [sjá nú 2. mgr. 10. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála]
og 2. mgr. 19. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála [sjá nú 1. mgr. 13.
gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála], sem skýra ber með með hliðsjón
af e-lið 3. mgr. 6. gr. Evrópusamnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis,
sbr. auglýsingu nr. 11/1954. Er rétt að kostnaður vegna þessa í héraði og fyrir
Hæstarétti verði greiddur úr ríkissjóði“.
I ákvæði mannréttindasáttmálans sem vitnað er til segir að hver sá sem sök-
um sé borinn fyrir glæpsamlegt athæfi eigi meðal annars þau lágmarksréttindi
að fá ókeypis aðstoð túlks, er hann skilur ekki eða talar mál það sem notað
er fyrir dómi.
Hér gengur Hæstiréttur skrefi lengra í að setja reglu en í fyrrtöldum dómum.
31 Sjá Ragnar Aðalsteinsson: Alþjóðlegir mannréttindasáttmálar og íslenzkur landsréttur. Tímarit
lögfræðinga 40 (1990), bls. 3-27. Hann dregur eftirfarandi ályktun af dóminum: “Af þessari greiningu
hér að framan á dómi Hæstaréttar verður aðeins ein ályktun dregin og hún er sú, að ákvæði alþjóðlegra
mannréttindasamninga, sem Island hefur fullgilt, séu nú hluti landsréttar og ákvæði landslaga, sem eru
ósamþýðanleg mannréttindaákvæðum slíkra samninga, verði að víkja. íslenzkum dómstólum sé því
skylt að beita reglum slíkra samninga sem gildandi landsréttur væri og veita þeim forgang, þegar þær
rekast á ósamþýðanleg ákvæði landsréttai'" (bls. 22). Hér er óneitanlega kveðið fast að orði. Mér sýnist
eðlilegra að meta slíka sáttmála með hliðsjón af valdheimildum dómstóla tii að móta löggjöfina, þar
á meðal að setja reglur. Af því leiðir að dómstólar og þá sérstaklega Hæstiréttur hljóta að ieggja
sjálfstætt mat á einstök ákvæði slíkra sáttmála. Ef niðurstaðan er sú að þau séu í betra samræmi við
grundvallarreglur íslenzkrar lagahefðar og gildandi réttar en tilteknar greinar í settum lögum, eða jafnvel
reglur sem eiga sér stoð í öðrum réttarheimildum, sýnist ekkert því til fyrirstöðu að dómstólar móti
reglu í anda slíkra sáttmálagreina eða jafnvei veiti þeim lagagildi. A þann veg tel ég réttast að túlka
þessa dóma. - Þar sem ætla má að í öllum meginatriðum sé samræmi milli íslenzkrar löggjafar og
slíkra sáttmála má telja líklegt að dómstólum takist að móta reglur þannig að sætta megi viðhorf beggja.
Þetta ætti sérstaklega við frelsisréttindin - hin borgara- og stjómmálalegu- en sfður við hin efnahagslegu
og félagslegu sem ekki njóta sömu almennu viðurkenningar.
86