Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Blaðsíða 83

Hæstaréttardómar 1940, bls. 59.
K sem var undir áhrifum áfengis hóf að syngja fullum rómi í anddyri Hótels Borgar
þegar hann var að yfirgefa staðinn. Lögreglumaðurinn S skipaði honum að þegja,
en K herti söng sinn og varð þetta upphaf átaka milli K og S sem lyktaði þannig
að S með fulltingi lögreglumannsins Þ færði K inn í lögreglubifreið. Þar handjám-
uðu þeir hann og fluttu í fangageymslu. Var honum komið fyrir í stokk ætluðum
ölvuðum mönnum í æstu skapi. Daginn eftir kvartaði K yfir vanlíðan og í ljós kom
að hann hafði fengið heilahristing og önnur meiðsl. Lá hann rúmfastur um nokkurt
skeið. Opinbert mál var höfðað gegn S og Þ vegna meðferðar þeirra á K. I dómi
Hæstaréttar var talið sannað að S hefði þegar hann bauð K að hætta söng sínum
ekki farið að honum „með þeirri lipurð eða prúðmennsku, er lögreglumanni hæfir,
eftir því sem á stóð“. Framferði K virtist ekki hafa verið þannig lagað að það veitti
ákærða næga ástæðu til að leggja þegar í stað á hann hendur. „Aður en til slíkra
aðgerða kæmi, bar ákærða [S] að reyna að ná takmarki sínu með vægara móti“.
Hér mótar Hæstiréttur meðalhófsreglu í samskiptum lögreglu og handtekins
manns þess efnis að velja beri vægasta úrræði til að ná settu marki. Síðan
hafa gengið margir dómar á þessu sviði og öðrum sem staðfesta þessa reglu.
Hér má einnig minna á dóminn í H 1943, bls. 256 sem rakinn er hér að
framan, en með honum er mörkuð sú stefna að hóf skuli vera á beitingu þess
úrræðis sem valið er miðað við þá hagsmuni sem í húfi eru og ekki ganga
lengra en nauðsyn ber til. Þessi regla er síðan áréttuð í mörgum dómum um
valdbeitingu lögreglu og raunar á fleiri sviðum, sbr. H 1986, bls. 935.24
7.2 Dómar þar sem lagaákvæði koma til framkvæmda í fyrsta sinn eða
á þau reynir með sérstökum hætti
Þegar reynir á lagaákvæði í fyrsta sinn eða með sérstökum hætti er framlag
dómstóla til löggjafarinnar ef til vill ekki jafn augljóst. Það fer raunar eftir
því hversu ýtarleg lögin eru.
Hér væri 67. gr. stjómarskrárinnar sérstakt athugunarefni, enda hafa fleiri
dómar gengið um hana en nokkra aðra grein hennar, en rúmið leyfir ekki þá
umfjöllun.25
Eftirtaldir dómar um önnur efni skulu nefndir sem dæmi um framlag dóm-
stóla til löggjafarinnar við framangreindar aðstæður.
Hæstaréttardómar 1937, bls. 332.
A hélt því fram að ákvæði til bráðabirgða í bráðabirgðalögum nr. 49/1934, sem
24 Páll Hreinsson: Stjómsýslulögin, bls. 147 o. áfr.
25 Vísað skal til eftirtalinna höfunda: Gauks Jörundssonar: Um eignamám. Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Rv. 1969. Ólafs Jóhannessonar: Stjórnskipun Islands. Önnur útgáfa. Iðunn. Rv. 1978, bls. 438 o. áfr.
Gunnars G Schram: Dómar úr stjómskipunarrétti. Bókaútgáfa Orators. Rv. 1991, bls. 141 o. áfr.
77