Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Blaðsíða 20

Alþingi. Sárafáar beiðnir hafa borist réttinum um undanþágu frá þessari fjár-
hæð eftir að lögunum var breytt og flestar á þann veg að leyfi var auðsótt
mál. Nokkur mál, sem voru óafgreidd hjá réttinum og náðu ekki þessari fjár-
hæð, hafa samkvæmt heimild í gildistökuákvæði 24. gr. laga nr. 38/1994 verið
flutt skriflega og hlotið þannig afgreiðslu fyrr en ella. Nokkur fleiri skriflega
flutt mál eru enn til meðferðar. Þessi afgreiðsla mun þó ekki skipta sköpum
fyrir réttinn enda hafði það verið reiknað út fyrir þessar lagabreytingar að
áfrýjunarfjárhæðin þyrfti að minnsta kosti að hækka í 500.000 krónur svo það
hefði einhver marktæk áhrif. Hækka mætti áfrýjunarfjárhæðina um nokkur
hundruð þúsund krónur í viðbót og aðilum ætti að vera nægilegt að treysta á
leyfismeðferð réttarins. Það er þó mikið álitamál hvort borgar sig að brydda
upp á þessari leið að nýju miðað við þá umræðu sem varð um síðustu hækkun
áfrýjunarfjárhæðarinnar. Þá kemur lrklega til þess fyrr en varir að gera verður
tillögur um að skipta málskotsstiginu. Koma þar ýmsir möguleikar til greina.
Má leita fyrirmynda hjá grannþjóðunum, en einnig hjá þeim fjölþjóðadóm-
stólum sem nú er mjög horft til. Stefna grannþjóðanna er nú sú að byrja öll
mál á sama dómstigi og stjóma því síðan með takmörkunum málskotsheimilda
á hvern hátt mál verða endurskoðuð. Mál verða yfirleitt ekki endurskoðuð á
æðsta dómstigi nema samkvæmt leyfi viðkomandi réttar.
Með nýju lögunum voru gerðar ýmsar breytingar á starfsemi Hæstaréttar sem
leiða eiga til virkari málsmeðferðar. Yfírfærslur einkamála hafa verið lagðai' af
en hæstaréttarritari stjórnar nú gagnaöfluninni. Nýjar reglur hafa verið settar um
stefnur og greinargerðir sem eiga að stuðla að því að mál verði tilbúin fyrr en
áður og sjá megi strax af málatilbúnaðinum hvers vegna máli er skotið til
dómsins. Einnig hafa verið settar reglur um málsgögn (en þau koma í stað ágripa
áður), en þær eiga að verða til þess að ekki verði önnur gögn lögð fyrir réttinn
en nauðsynleg eru fyrir úrlausn þess álitaefnis sem lagt er fyrir hann. Samkvæmt
d. lið 1. mgr. 155. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 9. gr. laga nr. 38/1994 á að geta
þess í stefnu í hvaða skyni er áfrýjað. Ætlast er til að hæstaréttarritari gangi eftir
því að þetta sé fullkomlega skýrt. Helgast það af því að knýja á áfrýjanda til að
gera fulla grein fyrir því hvað hann ætli sér að fá fram með áfrýjun sinni.
Á þessum fyrstu stigum málsmeðferðarinnar þarf rétturinn að geta gert sér
grein fyrir því hvort eitthvað er að málatilbúnaðinum og koma honum til rétts
vegar eða vísa máli strax frá. Hugsanlega má auka heimildir réttarins til að
vísa máli frá réttinum að lokinni forkönnun án frekari meðferðar. Ástæður
þess væru þá þær að málskotið þætti að ófyrirsynju. Þá væri einnig hugsanlegt
að fá réttinum heimildir til þess eftir forkönnun þriggja dómara að lýsa því
yfir að dómur héraðsdóms skuli standa. Yfirlýsingin væri aðeins rökstudd með
tilvísun til heimildarákvæðis. Skilyrði þessa væri þá það að dómur væri ekki
talinn hafa mikið fordæmisgildi og allir dómaramir væra sammála um að rétt-
urinn muni ekki breyta úrlausn héraðsdóms í verulegum mæli. Kærumála-
nefnd Hæstaréttar Noregs hefur beitt slíkum heimildum með góðum árangri
og nú er verið að flytja þessar heimildir þaðan til landshlutadómstólanna.
14