Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Side 51

almennum reglum um veiðisvæði, veiðarfæri og veiðitíma. Þá er við það mið-
að, að öllum fiskiskipum, sem fá leyfi til veiða í atvinnuskyni, sé úthlutað fastri
aflahlutdeild í leyfilegum heildarafla.
Ef talið er nauðsynlegt að takmarka veiðar á einhverjum stofni sjávardýra,
skal sjávarútvegsráðherra að fengnum tillögum Hafrannsóknarstofnunar, ákveða
heildaraflamark fyrir tegundina á komandi vertíð. Er aflaheimildum af hverri
einstakri tegund síðan skipt milli einstakra skipa eftir nánar tilgreindum reglum.
Hlutdeild hvers skips í leyfilegum heildarafla viðkomandi tegundar nefnist
aflahlutdeild og helst óbreytt frá ári til árs. Árlegar veiðiheimildir hvers skips
breytast því til hækkunar eða lækkunar í hlutfalli við breytingar á leyfilegu
heildarmagni hverrar tegundar. Árleg veiðiheimild skips af tiltekinni tegund
skips nefnist aflamark þess. Almennt veiðileyfi ásamt tilkynningu ráðuneytis til
skips um aflamark þess á viðkomandi tegund á yfirstandandi vertíð eru þau
skilríki, sem skip þurfa til veiða.
Ekki skal hér frekar rakið í einstökum atriðum, hvemig háttað er stjóm fisk-
veiða, en aðalatriðið er það, að nánast allar fiskveiðar, og þar með nýting fiski-
skipa, eru háðar veiðileyfum og öðrum takmörkunum af hálfu stjómvalda sam-
kvæmt lögum nr. 38/1990 og reglugerðum settum samkvæmt þeim.20
6.3 Þýðing veiðireynslu
Það er atriði, sem jafnan verður að hafa í huga, þegar sett eru lög, sem tak-
rnarka atvinnufrelsi eða þrengja atvinnuréttindi manna, að sem minnstri röskun
sé valdið, og liður í því er að taka tillit til eldri atvinnuréttinda.
Við setningu gildandi fiskveiðistjómunarlaga var tekið tillit til hefðar, þ.e.
leitast var við að virða atvinnuréttindi þeirra, sem fiskveiðar höfðu stundað í at-
vinnuskyni. Þau skip ein komu til greina við veitingu leyfa í atvinnuskyni, sem
fengið höfðu veiðileyfi samkvæmt lögum nr. 3/1988 og ekki höfðu horfið úr
rekstri. Með þessu var að vísu verulega þrengdur sá hópur manna, sem til greina
kemur við úthlutun veiðileyfa í gildandi kerfi. Á móti kemur, að allir þeir, sem
fullnægja áskilnaði laganna, eiga rétt á úthlutun leyfis, enda bryti önnur niður-
staða væntanlega í bága við jafnræðisreglu stjómarskrár og stjómsýsluréttar.
6.4 Kaflaskil
Ohætt er að segja, að við setningu laga nr. 38/1990 hafi orðið mikil kaflaskil
varðandi nýtingu mikilvægustu auðlindar þjóðarinnar. Hinn fomi almenni af-
notaréttur allra landsmanna í hafalmenningum var með þessu þrengdur og tak-
markaður eftirleiðis við miklu minni hóp, þ.e. þá, sem höfðu veiðireynslu á til-
teknu tímabili í eldra kerfi. Þessi hópur manna, sem umfram aðra hafði hagnýtt
sér hafalmenningana í atvinnuskyni með fiskveiðum, öðlaðist að lögum rétt til
20 Um lýsingu á hinu nýja kerfi sjá nánar grein Skúia Magnússonar: „Um stjómskipulega eignar-
réttarvemd aflaheimilda". Úlfljótur, 3. tbl. 1997, bls. 590-598.
45