Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Page 34

aða, sem þurfa sérstakrar aðstoðar við til þess að mega njóta til fulls réttinda,
án tillits til þess hvers eðlis þau eru, en venjulega er réttur þeirra til síkrar
aðstoðar verndaður með lögum. Eru dómar Hæstaréttar frá 1999 varðandi mál-
efni blindra og heymarlausra dæmigerðir fyrir þessa aðstöðu. Þeir vekja reynd-
ar fjölda spurninga um það hversu langt eigi að ganga og hversu miklu skuli
kosta til svo réttinda verið notið að fullu til jafns við aðra. í dóminum, sem
varðaði málefni heymarlausra, var sérstaklega tekið fram að það væri tæknilega
vel framkvæmanlegt að túlka framboðsumræður í sjónvarpi með þeim hætti
sem krafist var. Má einnig ætla að það hafi verið án mikils tilkostnaðar. Álykta
má að hagsmunamat í þessu máli hafi ráðið miklu um niðurstöðuna, þ.e. að með
tiltölulega lítilli fyrirhöfn gat Rrkisútvarpið komið til móts við mikilvæg rétt-
indi margra og þannig sinnt lögboðinni skyldu sinni. Verði aðgerðir, sem kraf-
ist er, illframkvæmanlegar og óhóflega dýrar og til hagsbóta fyrir lítinn hóp má
ætla að niðurstaðan yrði önnur, jafnvel þótt almenn lagaskylda sé fyrir hendi að
tryggja jöfn réttindi. Tæplega yrði fallist á að öll opinber birting laga og reglna
skyldi, auk prentaðrar útgáfu, vera í formi blindraleturs, svo tekið sé dæmi.
Aðrar kringumstæður, þar sem algengara er að jafnræðisreglan og bann við
mismunun komi sérstaklega til skoðunar, eru þegar tveir menn eða tveir hópar,
sem telja sig vera í sambærilegri stöðu, fá mismunandi meðferð eða úrlausn
mála sinna á grundvelli atriða sem rakin eru í 1. mgr. 65. gr. Þessi aðstaða er í
reynd sú, sem 65. gr beinist sérstaklega að, en hún kallar á nákvæma skoðun á
tilteknum atriðum út frá þeirri grundvallar forsendu að ekki er öll mismunun
ólögmæt. I kafla 8.1 að framan var lýst niðurstöðum Mannréttindnefndar Sam-
einuðu þjóðannna og Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi vemd félagslegra
réttinda fyrir tilstilli jafnræðisreglunnar og banns við mismunun. Var sú skipan
talin fela í sér ólögmæta mismunun að konur fengju lægri atvinnuleysisbætur
en karlar einvörðungu á grundvelli kynferðis með vísan til þeirra líkindareglna
að konur væru ekki fyrirvinnur heimila og að þær hættu þátttöku á vinnumark-
aði eftir barnsburð. Hafa ber í huga að þessar stofnanir hafa beitt jafnræðisregl-
unni af mikilli varfærni í áranna rás eftir ítarlega skoðun í hverju tilviki hvort
greinarmunur, sem gerður er á mönnum í sambærilegri stöðu, hafi réttmætt
markmið sem byggi á hlutlægum og málefnalegum sjónarmiðum. Séu þessi
skilyrði uppfyllt er ekki um að ræða ólögmæta mismunun heldur greinarmun,
sem brýtur ekki gegn grundvallarreglum um jafnræði manna. Þegar allt kemur
til alls má finna slíka réttlætingu fyrir mismunun í langstærstum hluta tilvika.
Af dómum, þar sem reynt hefur á jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar, er
örðugt að draga upp skýra heildarmynd af því hvaða sjónarmið dómstólar nota
við skýringu og fyllingu hennar og hvað er lagt til grundvallar niðurstöðu um
að mismunun sé ólögmæt eða hvers vegna hún er það ekki. Er því varasamt að
draga víðtækar ályktanir af þeim dómum, sem liggja fyrir um 65. gr., um gildi
hennar fyrir vemd efnahagslegra og félagslegra réttinda.
102