Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 75

ekki vitað hvor samningsaðila er kröfuhafi og hvor þeirra skuldari og er því
talið eðlilegast að skattleggja samningana sem sjálfstæðar eignir.33
Við sérskattlagningu afleiðna sem sjálfstæðra eigna er hallkvæmast að virða
báða meginþætti valréttarsamninga saman sem eina efnahagslega heild. Auð-
veldar það mat á því hjá útgefanda og eiganda hvort það sem móttekið er sé
verðmeira - eða minna - en það sem af hendi er látið. Samkvæmt því ber þess
vegna að gera upp tekjur af valrétti samkvæmt hagnaðar- og tapskerfi. Láti eig-
andi valrétt falla niður ónýttan leiðir það til þess að útgefanda hlotnast hagnaður
af sölu valréttarins sem þóknuninni nemur en eigandi verður fyrir tapi af kaup-
unum sem sömu þóknun nemur. Slík heildstæð virðing getur valdið því að
nokkur tími kann að líða frá greiðslu þóknunar þar til hún er tímafærð og skatta-
legar afleiðingar hennar koma fram. Fram til þess tíma ber eiganda því að eign-
færa afleiðuna og útgefanda að skuldfæra hana.
Þegar um ákvæðissamninga og framvirka samninga er að ræða eru það geng-
isbreytingar á samningunum sem skipta aðalmáli. Ákvæðissamningum lýkur
annaðhvort við afhendingu eða mismunargreiðslu eða með sérstakri lokunar-
aðgerð sem felst í því að kaupandi kaupir eða selur sams konar verðmæti og
hann seldi eða keypti. Lok samningsins við afhendingu eða lokunaraðgerð felur
í sér að samningurinn er seldur (realisert). Við mat á skattskyldu tekna og frá-
dráttarbæmi gjalda af ákvæðissamningum sýnist því réttast að fara eftir þeim
reglum sem gilda um hagnað og tap. í því sambandi er ekki ástæða til að meta
lokun ákvæðissamnings samkvæmt lokunaraðgerð öðruvísi en afhendingu.
Bæði raunverulega og réttarlega felur lokunaraðgerð í sér samningslok - sölu -
á þeim samningi sem er lokað.
Við skiptasamninga er hins vegar umdeildara hvort skattleggja eigi aðila
samkvæmt afraksturskerfi eða hagnaðarkerfi. Annaðhvort skiptast báðir aðilar
á greiðslustraumum eða annar greiðir hinum mismun tveggja greiðslustrauma.
Greiðslustraumar, sem inntir eru af hendi án sölu eignar, falla venjulega undir
afraksturskerfi sem arður, leiga eða vextir. í eðli sínu er hins vegar um að ræða
skipti á ákveðnum fjölda greiðslustrauma á fyrir fram ákveðnu tímabili. Getur
verið um að ræða einn samning eða rammasamning sem inniheldur tvo eða
fleiri skiptasamninga. Hvort heldur sem er sýnist réttast að líta svo á að um sé
að ræða sölu (realisation). Teljist skiptasamningur einn samningur myndu ein-
stök uppgjör því teljast hlutasala (delvis innfrielse) á honum en teljist hann
rammasamningur, sem inniheldur tvo eða fleiri skiptasamninga, myndi uppgjör
þeirra teljast full sala (full innfrielse) á hinum einstöku samningum. Bæði
hlutasala og full sala teljast sala samkvæmt skattalögum og verður því að líta
svo á að við skipti á greiðslustraumum samkvæmt skiptasamningum fari fram
sala í skattalegum skilningi.
33 Sjá Engholm Jacobsen o.fl.: Skatteretten 1, 3. útg., bls. 597, en þar segir: „En terminskontrakt
m.v., der skal differenceafregnes, er ikke efter sin karakter en pengefordring, idet det f0rst pá
opfyldelsestidspunktet er klart, hvem af parteme, der er fordringshaver, og hvem der er skyldner“.
223