Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 37

HUGUR
Samtal við Karl Popper
35
Það má kannski segja að um sé að ræða ýmsar sameiginlegar
hugmyndir. Til dæmis verða okkur alltaf á mistök, í stjórnmálum sem
annars staðar en við getum reynt að læra af mistökunum. Að vera
reiðubúinn að læra af mistökunum, og að vera á varðbergi gagnvart
þeim, kalla ég skynsemisafstöðuna. Hún er ávallt andstæð valdboðs-
stefnu. A stjómmálasviðinu er sú aðferð að læra af mistökum aðferð
sem byggist á frjálsri gagnrýni á aðgerðir ríkisstjórnarinnar og
umræðum um þær.
Og þú hefur hyggt skilgreiningu þína á lýðrœði á þessu frekar en á
hugmyndinni um stjórn meirihlutans.
Ég vil alls ekki skilgreina lýðræði. Þar að auki er það ekki meiri-
hlutinn sem stjórnar: Sarna hvaða flokkur vinnur í kosningunum, þá
stjórna hvorki þú né ég. En ég ætti að gera ljóst að ég greini á milli
tvenns konar ríkisstjórna. Aðra tegundina getum við losnað við án
blóðsúthellinga; hina getum við ekki losnað við án blóðsúthellinga og
kannski alls ekki. Ég legg til að kalla fyrri tegundina lýðræði og þá
síðari harðstjórn. En orðin skipta engu máli. Það sem skiptir þó máli
er þetta: Ef eitthvert land á til stofnanir sem gera kleift að skipta um
stjórn án ofbeldis og hópur manna reynir að beita ofbeldi af því að
honum tókst ekki að ná völdunt án þess, þá er þessi verknaður, hvað
sem mennirnir kunna að hugsa eða hafa í hyggju, tilraun til að korna á
stjórn sem er haldið uppi með ofbeldi og verður ekki losnað við án
ofbeldis, eða með öðrum orðum, þeir eru að gera tilraun til að koma á
harðstjórn. Enda þótt þetta liggi í augum uppi hugsar fólk venjulega
ekki svona langt.
Hvers vegna hefur svona mikið af stjórnmálaheimspeki þinni verið
í formi árásar á kenningar um fullkomið þjóðfélag eða draumóra-
stefnur?
Það er margt í þjóðfélagi okkar sem er grimmdarlegt, ljótt,
heimskulegt og ranglátt: Það er alltaf rúm fyrir miklar umbætur. Fólk
hefur ætíð dreymt um betri heim og sumir þessara drauma hafa verið
aflvaki þjóðfélagslegra umbóta. En, eins og ég hef sýnt fram á í riti
mínu Opna þjóðfélaginu, eru draumar um fullkomið þjóðfélag
háskalegir. Púritanar gerðu sér vonir um að korna á fullkomnu
þjóðskipulagi, og það gerði Robespierre líka. Það sent hvor um sig
gerði að veruleika var ekki himnaríki á jörðu heldur helvíti ofbeldis-
fullrar harðstjórnar.