Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 30

28
Bryan Magee
HUGUR
kenningar — við reynum að láta þœr deyja í okkar stað. Þetta er hin
gagnrýna úlilokunaraðferð. Það er aðferð raunvísindanna. Hún
gengur út frá því að við getum skoðað kenningar okkar á gagnrýninn
hátt — eins og eitthvað utan við okkur sjálf. Þær eru ekki lengur
huglægar skoðanir — heldur hlutlægar tilgátur.
Því er almenn mynd vísindanna svona: Við veljum eitthvert
áhugavert viðfangsefni. Við stingum upp á djarfri kenningu sem
tilraunalausn. Við reynum eftir bestu getu að gagnrýna kenninguna;
og þetta þýðir að við reynum að hrekja hana eða afsanna. Ef okkur
tekst að hrekja hana reynum við að koma fram með nýja kenningu
sem við gagnrýnum svo aftur, og svo framvegis. Með þessu móti
höfum við lært heilmikið jafnvel þótt okkur lánist ekki að koma fram
með viðunandi kenningu: Við höfum lært eitthvað um viðfangsefnið.
Við vitum hvar vandinn liggur. Allri aðferðinni má lýsa í stuttu máli
með þessum orðum: Djarfar tilgátur í taumi strangrar gagnrýni, þar
með taldar strangar prófanir. Og gagnrýni og prófanir eru tilraunir til
að hrekja eða afsanna.
Og athugun og tilraun koma ekki til skjalanna fyrr en á öðru stigi?
Samkvæmt skoðun minni eru athugun og tilraun í eðli sínu leiðir til
að prófa kenningar. Það má því líta svo á að þær heyri til hinni
gagnrýnu umræðu um kenningamar.
Af viðhorfi þínu leiðir að við vitum í rauninni alclrei neitt — að
einungis er um að rœða mismunandi óvissustig ...
Orðin „vitneskja" eða „þekking“ og „vissa“ eru til í ýmsum
merkingum. „Ég veit“ er til í mjög nákvæmri merkingu sem lýsa má
svona: „Ég veit“ merkir „Ég trúi og ég hef fullnœgjandi ástœðu til að
trúa; þ.e.a.s. það er útilokað að mér skjátlist.“ Þú hefur á réttu að
standa þegar þú segir að í þessari merkingu vitum við aldrei: Það er
a//to/mögulegt að skjátlast. Það sem máli skiptir er greinarmunurinn á
vitneskju eða þekkingu í huglœgri merkingu og vitneskju eða þekkingu
í hlutlœgri merkingu.
Þú œttir kannski að útskýra þennan greinarmun.
Þekking í huglægri merkingu er tilhneigingar til að aðhafast á
tiltekna vegu eða trúa tilteknum hlutum eða segja tiltekna hluti.
Þekking mín er tilhneigingar mínar, þekking þín er tilhneigingar
þínar. Þekking í hlutlægri merkingu er talaðar eða skrifaðar eða
prentaðar staðhæfingar — staðhæfingar, eða kenningar sem koma