Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 84

82
Eyjólfur Kjalar Emilsson
HUGUR
Þessi sameiginlega miðstöð, miðjan, er því bæði ein og mörg. Hún er
mörg að því leyti sem hún er skurðpunktur margra lína, en hún er ein
að því leyti sem allar línumar koma saman í eitt innan hennar.6
En þar með er ráðgátan ekki leyst. Ef boðin frá hinum sérstöku
skilningarvitum eiga í rauninni að mætast, þá er ekki nóg að gera ráð
fyrir einhverju miðstöðvarskynfæri sem þau nái öll til, því að miðstöð
af slíku tagi hefur rúmtak og ólíka hluta, og ef boðin hafna á mismun-
andi stöðum innan hennar er ekki búið að sýna fram á einingu þeirra.
Sé aftur á móti gert ráð fyrir því að boðin lendi öll í sama stað mundi
sama fyrirbærið hafa til að bera andstæð einkenni á sama tíma og í
sama tilliti, en það fær ekki staðist samkvæmt því sem Alexander
segir. Hann leysir málið með því að gera ráð fyrir að hið sameiginlega
skilningarvit sé eitt og óskipt í heild sinni í hverjum einstökum hluta
skynfæris stns, hjartans, þó að hjartað fái ólík og jafnvel andstæð boð
í hina ólíka hluta sína. Þar með næst sú eining sem stefnt var að.
Plótínos tekur upp þessa hugmynd og endurbætir hana.7 Þannig
telur hann ekki að hið sameiginlega skilningarvit sé til staðar í heild í
einhverju ákveðnu skynfæri, heldur sé skynhæfni lífveru til staðar sem
heild í hverjum næmum hluta líkama hennar (IV. 3. 3; IV 3. 22, 15-
22).8 Ein afleiðing þessa er sú að hjá Plótínosi hverfur hugmyndin um
eitt sameiginlegt skynfæri, sem standi utan og ofan við hin einstöku
skynfæri og skilningarvit.9 Því hefur að vísu verið haldið fram að
ímyndunaraflið (phantasia) eða rökhugsunin (to logistikon, logos,
dianoiá) gegni hlutverki hins sameiginlega skilningarvits og beri þar
6 Alexander, De anima, s. 63.
7 Um tengslin milli umfjöllunar Plótínosar og Aristótelesar og Alexander um einingu
skynjana, sjá föður Paul Henry, „Une comparaison, chez Aristote, Alexandre et
Plotin" í Entretiens Hardt, V: Les sotirces de Plolin (Genf 1960).
8 Með þessum hætti er vísað í Níundir Plótínusar. Til dæmis merkir „IV. 3. 22, 15-
22“ fjórða Níund, þriðja ritgerð, tuttugasti og annar kafli, línur fimmtán til tuttugu
og tvö. Tala innan sviga á eftir tilvísun til ritgerðar merkir hvar í tímaröðinni
viðkomandi ritgerð er samkvæmt lista Porfýríosar, nemanda Plótínosar og
útgefanda.
9 Plótínus notar aðeins einu sinni he koine aisthesis (I. 1. 9,13). Mér virðist að þar sé
hann ekki að vísa til hinnar aristótelísku hugmyndar um sameiginlegt skilningarvit,
heldur merki koine aisthesis hér „skynjun sem líkami og sál eiga sameiginlega",
það er líkamlega skynjun sem síðan er borin saman við skynjun sálarinnar einnar.
Sbr. aisthesis he en toi koinoi í kafla 11. 18-191 Níundunum og ta koina 9. kafla, 1.
11.